GÜNEYDOĞU ASYA DENİZ TİCARETİNİN HÂKİMİ KONUMUNDAKİ ENDONEZYA, COĞRAFİ KONUMU NEDENİYLE ÇAĞLAR BOYUNCA AVRUPALI TÜCCARLARIN HEDEFİNDE VE SÖMÜRGESİNDE OLDU. BAĞIMSIZLIĞINI ANCAK İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA ELDE EDEBİLEN ENDONEZYA, BÜGÜN DÜNYANIN EN KALABALIK GENÇ İŞ GÜCÜNE SAHİP ÜLKELERİNDEN BİRİ OLARAK ÇOK GÜÇLÜ BİR İMALAT SANAYİSİ İNŞA EDİYOR. ZENGİN DOĞAL KAYNAKLARA SAHİP OLAN ÜLKENİN, 2030’DA DÜNYANIN EN BÜYÜK İLK BEŞ EKONOMİSİNDEN BİRİ OLMASI DA BEKLENİYOR. TÜRKİYE İLE TARİHİ BAĞLARI BULUNAN ÜLKE, BAŞTA MAKİNE SEKTÖRÜ OLMAK ÜZERE ÖNEMLİ BİR TİCARET POTANSİYELİ SUNMAYA DEVAM EDİYOR.

Güneydoğu Asya ile Avustralya anakaraları arasında uzanan bir adalar grubu devleti olan Endonezya’nın karasula rı, toplam yüzölçümünün yaklaşık olarak dört katıdır. Kuzeyde Malezya, doğuda Papua Yeni Gine, batısında ve güneyinde Hint Okyanusu bulunan ülke 17 binden fazla adadan oluşur. Çok önemli ticari ve stratejik su yollarını kontrol eden ülkenin yarıdan fazlası ormanlık olup, önemli bir bölümü de dağlık ve volkaniktir.  Dünyanın 17’nci büyük  ekonomisi olan Endonezya, 1997 Asya Krizi sonrasın da istikrarlı bir ekonomik büyüme sergilemeye başladı. Halen Dünya Bankası “İş Yapma Kolaylığı” endeksinde 73’üncü sırada bulunan ülke, aynı zamanda dünyanın en kalabalık dördüncü ülkesidir ve devasa bir iç pazara sahiptir. 2023’te 277 milyonu aşması beklenen nüfus içinde iş gücüne katılım oranı ise yüzde 70 seviyelerindedir. Uluslararası Para Fonu  (IMF) tahminlerine göre Endonezya'nın 2030 yılına kadar dünyanın beşinci büyük ekonomisi olacağı  öngörülürken, ülkenin güçlü yönleri arasında genç ve kalabalık nüfus, zengin doğal kaynaklar, disiplinli mali politikalar, düşük kamu borcu, küresel finansal krize dirençli bankacılık sistemi ve istikrarlı uluslararası ilişkiler faktörleri sıralanıyor.

BAĞIMSIZLIĞINI 1949’DA ELDE ETTİ

Binlerce ada üzerine kurulu Endonezya topraklarının tarihi, komşusu Malezya ile büyük oranda kesişir. 4 ila 5 bin yıl öncesine ait tarihi bulgular, ülkenin bilinen en eski yerleşimcilerinin Malezya’dan  gelen topluluklar olduğunu gösteriyor. Sahip olduğu coğrafî konum sebebiyle uluslararası deniz ticareti açısından büyük önem taşıyan bölge, tarih boyunca Çin, Hint, İran ve Bizans devletlerinin de ilgisini çekmişti. 16’ncı yüzyıldan itibaren sömürgeci politikalara maruz kalan ülke önce Portekiz, ardından yüzyılın sonlarında Hollandalı denizci ve tüccarlar tarafından işgal edildi. Burada müstakil faaliyetler gösteren sömürgeci şirketler daha sonra 1602 yılında Hollanda Doğu Hindistan Şirketi adı altında birleşti ve Hollanda bu  şirkete, savaş açma, devletlerle antlaşma imzalama, para basma, koloni kurma gibi yetkiler verdi. Bir anlamda bu şirketi bölgede bir devlet gibi konumlandırdı. 20’nci yüzyılın başlarında Hollanda’nın hac ibadetini yasaklanması, halkın din değiştirmeye zorlanması  gibi yöntemler içeren katı sömürgeci politikası, Endonezya toplumunda derin yaralara neden oldu. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Japonya’nın Endonezya’yı işgali üzerine Hollanda bölgeden çekilirken, 17 Ağustos 1945’te Endonezya bağımsızlığını  ilan etti. Ancak Hollanda bu kararı tanımayarak eski sömürgesini yeniden hâkimiyeti altına almak üzere harekete geçse de dört yıl devam eden bu sürecin sonunda 27 Aralık 1949’da Endonezya tam bağımsızlığına kavuştu. Ülkenin bağımsızlık  ilanında “Endonezya Birleşik Devletleri” olan ismi, 1950’de Endonezya Cumhuriyeti olarak değiştirildi.

“GÜNÜMÜZDE ENDONEZYA, GÜNEYDOĞU ASYA'NIN EN BÜYÜK EKONOMİSİ OLARAK GÖSTERİLİYOR. ÜLKEDEKİ İMALAT SEKTÖRÜ, BÜYÜK ÖLÇÜDE ÜLKENİN İHRACAT POTANSİYELİNE HÂKİM OLAN YEREL KAYNAKLI ÜRÜNLERİN ÜRETİMİ VE İŞLENMESİNE DAYANIRKEN, 2022’DE CARİ FİYATLARA GÖRE 1,2 TRİLYON DOLAR OLARAK GERÇEKLEŞMESİ BEKLENEN GSYİH’NİN 2023’TE İSE 1,4 TRİLYON DOLARA YÜKSELECEĞİ ÖNGÖRÜLÜYOR.”

SANAYİ ÜRETİMİ GSYİH’YE ÖNEMLİ KATKI SAĞLIYOR

Günümüzde Endonezya,  Güneydoğu Asya'nın en büyük ekonomisi olarak gösteriliyor. Ülkedeki imalat sektörü, büyük ölçüde ülkenin ihracat potansiyeline hâkim olan yerel kaynaklı ürünlerin üretimi ve işlenmesine dayanırken, 2022’de cari fiyatlara göre 1,2 trilyon dolar olarak gerçekleşmesi beklenen GSYİH’nin 2023’te ise 1,4 trilyon dolara yükseleceği öngörülüyor. Endonezya, cari fiyatlara göre, 2022’de 196 ülke arasında dünyanın 17’nci büyük ekonomisi olarak  gösterilirken, yine 2022’de sabit fiyatlara göre yüzde 5,3 yükselmesi beklenen GSYİH’nin 2023’te ise yüzde 5 oranında artacağı tahmin ediliyor.  Endonezya imalat sanayisi, bir yandan Çin ve Hindistan gibi Endonezya ile arasında ASEAN üzerinden STA bulunan ülkelerin ucuz iş gücüne ve büyük ölçekli yatırım ve üretim avantajlarına dayanan ucuz sanayi mallarının rekabetinden olumsuz etkilenirken, diğer  yandan yabancı sermaye girişlerinin yarattığı teknoloji transferi ve finansman kolaylıkları gibi avantajları da bünyesinde barındırmaya devam ediyor. Dünyanın en büyük dördüncü nüfusuna sahip olan Endonezya, büyük bir iş gücüne ve zengin doğal kaynaklarıyla önemli bir ham madde hacmine sahipken, sanayi üretiminde otomotiv, enerji üretimi, kimyasallar, tekstil, makine, metal işleme, madencilik ürünleri işleme, gıda, kakao, palm yağı ve  kauçuk işleme sanayileri ön plana çıkıyor.

“IMF TAHMİNLERİNE GÖRE ENDONEZYA'NIN 2030 YILINA KADAR DÜNYANIN BEŞİNCİ BÜYÜK EKONOMİSİ OLACAĞI ÖNGÖRÜLÜRKEN, ÜLKENİN GÜÇLÜ YÖNLERİ ARASINDA GENÇ VE KALABALIK NÜFUS, ZENGİN DOĞAL KAYNAKLAR, DİSİPLİNLİ MALİ POLİTİKALAR, DÜŞÜK KAMU BORCU, KÜRESEL FİNANSAL KRİZE DİRENÇLİ BANKACILIK SİSTEMİ VE İSTİKRARLI ULUSLARARASI İLİŞKİLER FAKTÖRLERİ SIRALANIYOR.”

MADENCİLİK VE TARIMSAL ÜRETİM DE ÖNEMLİ BİR YERE SAHİP

Dünyanın en zengin maden rezervlerine sahip ülkelerinden biri olan Endonezya’da son dönemde yapılan araştırmalar, ülkenin maden rezervlerinin tahmin edilenden çok daha zengin olduğunu da ortaya koyuyor. Ülke kömür, kalay, bakır, nikel, boksit, altın, gümüş, demir cevheri ile kaolin, mermer, granit kaynaklarına sahipken, madencilik üretiminin uzun vadede gelişeceği de öngörüler arasında yer alıyor. Halen dünya nikel üretiminin yüzde 20'si ve alüminyum üretiminin yüzde 10’u Endonezya'da gerçekleşiyor. Benzer şekilde ülke, dünyadaki en büyük kömür rezervlerine sahip iki ülkeden biridir. Yıllık üretimi 450 milyon tonun üzerinde olan kömürde, yılda ortalama 22 ila 23 milyar dolarlık ihracat yapılmaya devam ediliyor.  Diğer yandan Endonezya, 1885’te Kuzey Sumatra’da keşfedilen petrol yataklarıyla 140 yıla yakın süredir petrol sektöründe de ciddi bir faaliyet gösteriyor. 1962’de OPEC’e üye olan Endonezya, 2009 yılında OPEC’ten ayrılmış olmasına rağmen hâlâ önemli bir petrol ve doğal gaz üreticisi olarak sektörde varlığını sürdürüyor.  Son olarak Endonezya’nın önemli bir tarımsal üretim gücüne sahip olduğunu da söylemeliyiz. Güneydoğu Asya’nın en büyük ağaç ve ağaç ürünleri ihracatçısı olan ülke palm yağı ve kakao üretiminde de dünyanın önde gelen ülkelerinden biridir.

“DÜNYANIN EN AKTİF VOLKANLARINA EV SAHİPLİĞİ YAPAN ENDONEZYA’DA YER ALAN KİMİ VOLKANLARIN, GELECEKTE DÜNYA ÜZERİNDEKİ KÜRESEL YAŞAM DÖNGÜSÜNDE DE ÖNEMLİ BİR ROL OYNAYABİLECEKLERİ DEĞERLENDİRİLİYOR.”
 

İKİLİ DIŞ TİCARET BÜYÜYOR

Türkiye’nin Endonezya ile olan ikili ticareti incelendiğinde ise Türkiye’den Endonezya’ya gerçekleşen ihracatın son beş yılda yıllık ortalama yüzde 6 artış gösterdiğini görüyoruz. Son beş yılda en fazla ihracat yapılan sektörler arasında ilk sıralarda  makine ve aksamlarının yer alması da dikkat çekicidir. Benzer şekilde, Türkiye’nin Endonezya’dan yaptığı ithalat da son beş yılda yıllık ortalama yüzde 4 büyüme sergilerken, Türkiye’nin en çok ithal ettiği ürünler ise demir çelik ürünleri ve suni elyaflar olarak öne çıkıyor.  Bu çerçevede Türkiye’den 2021’de Endonezya’ya gerçekleşen ihracat 400 milyon dolar seviyesinde kalır ken, ithalatın ise 1,5 milyar dolar olarak kayda geçtiğini söyleyebiliriz.

MAKİNE İHRACATIMIZDA COĞRAFYİ UZAKLIK ÇOK ETKİLİ

Endonezya’nın makine özelinde ticaret rakamlarını incelediğimizde, BM İstatistik Bölümü verilerine göre, ülkenin makine ihracatının 2021’de yüzde 22 artarak  6,9 milyar dolar olarak gerçekleştiğini görüyoruz. Endonezya’nın en çok makine ihraç ettiği ülkeler sıralamasında ilk sırada 1,1 milyar dolarla ABD yer alırken, ikinci sıradaki Singapur 2021’de Endonezya’dan 926,8 milyon   dolarlık makine alımı yaptı. Üçüncü sıradaki Japonya’ya da 842,9 milyon dolarlık makine ihraç edildi.  2021’de Türkiye ise Endonezya’dan gerçekleştirdiği makine ithalatında yüzde 9,4’lük artışla 31 milyon dolar değerinde makine alımı yaptı. Bu dönemde Endonezya’nın Türkiye’ye gerçekleştirdiği 1,5 milyar dolarlık toplam ihracat içindeki makine nin payı da yüzde 2 olarak kayda geçti. Aynı dönem de Endonezya’nın toplam ihracatının 228,2 milyar dolar olduğunu ve makine ihracatının toplam ihracattan yüzde 3 pay aldığını da söyleyelim. Diğer yandan, makine ithalatının, 195,7 milyar dolarlık toplam ithalattan yüzde 14,3 pay aldığı Endonezya’da, 2021’de yüzde 18’lik artışla 28 milyar dolar tutarında makine ithal edildi. BM İstatistik Bölümü verilerine  göre Endonezya’nın en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 13,7 milyar dolarla Çin yer alırken, listenin ikinci sırasında bulunan Japonya’dan 3,3 milyar dolar değerinde makine ithal edildi, üçüncü sıradaki Tayland’dan da 1,6 milyar dolarlık makine alımı yapıldı.  Bu dönemde Endonezya’nın Türkiye’den gerçekleştirdiği makine ithalatı ise yüzde 6’lık düşüşle 55,3 milyon dolar oldu ve Türkiye, Endonezya’nın makine ithalatında 28’inci sırada yer aldı. Bu veriyle, Endonezya’nın toplam 28 milyar dolarlık makine ithalatından 2021’de Türkiye’nin aldığı payın yüzde 0,2 seviyesinde gerçekleştiğini; Endonezya’nın Türkiye’den yaptığı 400,6 milyon dolarlık toplam ithalat içindeki makinenin payının ise yüzde 13,8 olarak kayda geçtiğini hatırlatalım.