Kambiyo Senedi (Bill of Exchange), ihracatçı tarafından hazırlanan ve imzalanan, ithalatçının ödediği veya gelecekte belli bir sürede ödemeyi taahhüt ettiği miktarı (ihraç ettiği malın değeri kadar bedeli) ihracatçıya ödeyeceğini gösteren belgedir. Uluslararası ticarette akreditif mektubunun ekinde kullanılır. Akreditif mektubu kambiyo senedinin kabul edilip ödenmesini sağlar. Kambiyo senedi olarak poliçe, bono ve çek...

KAMBİYO SENEDİ
Kambiyo Senedi (Bill of Exchange), ihracatçı tarafından hazırlanan ve imzalanan, ithalatçının ödediği veya gelecekte belli bir sürede ödemeyi taahhüt ettiği miktarı (ihraç ettiği malın değeri kadar bedeli) ihracatçıya ödeyeceğini gösteren belgedir. Uluslararası ticarette akreditif mektubunun ekinde kullanılır. Akreditif mektubu kambiyo senedinin kabul edilip ödenmesini sağlar. Kambiyo senedi olarak poliçe, bono ve çek kullanılmakta olup, dış ticarette ağırlıklı olarak poliçe tercih edilmektedir. Bunların dışında finansman belgesi olarak kabul edilebilecek antrepo makbuzu, rehin senedi, teslim emri gibi belgeler de bulunmaktadır.

Kambiyo Senedi (poliçe) şu bilgileri içerir:
[1] Ödenecek tutar, rakamla belirtilmelidir. (Yanlış yazılırsa, ödeme gecikir veya yapılmaz)
[2] Normalde yer ve tarih olarak, ihracatçının bulunduğu yer ve fatura tarihi yazılmalıdır.
[3] “Muhabir” banka olarak ihracatçının bankası yazılır.
[4] Ödenecek miktar, harfle yazılarak da belirtilir. Yanlış yazılırsa veya rakamla belirtilen miktardan farklı ise ödeme yapılmaz.
[5] Ödeme yapılacak mallar belirtilir.
[6] İhracatçı, kambiyo senedini çekte olduğu gibi imzalar.
[7] İhracatçının imzaya yetkili, resmi temsilcisi imzalamaz ise ödemede sorun çıkacaktır.
[8] İthalatçının bankası “amir” bankadır.

Karşılaşılan temel sorunlar ve dikkat edilmesinde fayda görülen hususlar
1. Kambiyo senedi hazırlanırken diğer evraklarla özellikle akreditif mektubunda yer alan bilgilerle uygunluğuna dikkat edilmelidir. Akreditif mektubu ve proforma faturadaki detaylar ile kambiyo senedindekiler aynı olmalıdır.
2. Kambiyo senedi gönderilmeden önce, imzalandığından emin olunmalıdır.
3. Fatura bedelini rakam ve harfle yazarken doğru yazılmasına dikkat edilmelidir.
4. “Muhabir” banka yazılmalıdır.
5. Faturadaki mallar yeterli olacak şekilde özetlenmelidir.
6. Firma ismi tam ve eksiksiz yazılmalıdır.
7. Akreditif mektubu ile birlikte kambiyo senedinin sunulacağı, ithalatçının bankası “amir” bankanın adı yazılmalıdır.
8. Firmanın resmi temsilcisi tarafından imzalandığına emin olunmalıdır.
9. Nakliyeye ilişkin diğer belgelerle birlikte bir örnek kambiyo senedi de saklanmalıdır.

Poliçe nedir? Taşıması gereken yasal unsurlar nelerdir?
Poliçe, hamiline para ödenmesini gerektiren değerli bir kâğıttır. Poliçeler ciro ile el değiştirebilir, borçlusu tarafından kabul edilmeme ya da ödenmeme durumlarında protesto yolu ile yasal takibata uğrarlar.

Poliçenin ödeme zamanına ilişkin deyimler şunlardır:
At sight: görüldüğünde ödemeli
At…days sight: görüldüğünden belli bir süre sonra ödemeli
At…days date: tanzim tarihinden belli bir süre sonra ödemeli
At…days after B/L: konşimento tarihinden belli bir süre sonra ödemeli
On 29.01.2011: belli bir tarihte ödemeli

Poliçe üç taraflı ilişkiyi düzenleyen bir senettir. Bu senette düzenleyen keşideci, muhatap olarak adlandırılan diğer bir kişiye, poliçede gösterilen ve lehtar olarak adlandırılan diğer bir kişinin emrine veya namına, vadede belirli bir meblağı ödeme emrini, muayyen şekil şartlarına bağlı olarak verir. Muhatap olarak adlandırılan kişi bu ilişkiye esasen “kabul“ ile birlikte girer.
Kabul, muhatabı poliçe ilişkisine sokan ve onu poliçenin asıl borçlusu haline getiren şartsız ve bağımsız bir taahhüttür. Kabulde geçerli tek şart kısmi kabuldür. Kabul, muhatap tarafından poliçe üzerine “kabulümdür“, “ödeyeceğim“ veya benzeri bir ibare ve atılacak imza ile gerçekleşir. İmza kabulde esaslı şekil şartıdır. Muhatabın sorumluluğunun doğduğu an, kabul için imza attığı an değil, kabul edilen senedin kabule arz edene teslim edildiği andır. Muhatap kabulden önce poliçeden sorumlu olmaz.
Poliçe düzenlendiği andan vadeye kadar kabule ibraz edilir. Vade günü ile vadeyi takip eden iki iş günü içinde senet ödenmek üzere ibraz edilir. Poliçeyi kabule arz, hamil veya senedin zilyedi (elinde tutan kişi) tarafından gerçekleştirilir. İbraz edilen poliçe kabul edilmez ise ibraz eden hamil veya zilyet bu hususu çekeceği bir kabul etmeme protestosu ile tespit ettirebilir. Görüldüğünde ödenen poliçeler kabule ibraz edilmez. Kabul için ibraz yeri muhatabın yerleşim yeridir. Kabul için ibraz isteğe bağlı olmakla birlikte, bazı hallerde kabule ibraz mümkün değil, bazı hallerde ise kabule ibraz zorunludur. Ciro emre yazılı senetlerin içerdiği
hakları devretmeye yönelik bir irade beyanı olup, bu irade beyanı ile ciranta (ciro eden) senet borçlusuna ve ciro edilen kimseye çifte yetki vermektedir. Ciro, yazılı bir devir beyanıdır. Bu beyan senedin arka yüzü veya devamı olan alonj üzerine yapılır. Ciro kayıtsız ve şartsız olmalıdır. Kabulden farklı olarak kısmi ciro batıldır. Bu anlamda ciro şekli olarak tam veya beyaz ciro şeklinde yapılabilir. Tam ciro, ciro edenle ciro edilenin belli olduğu cirodur. Ciro, poliçe lehtarın eline geçtiği andan ödememe protestosunun keşide edildiği veya bu protesto keşide edilmemiş ise, yasal olarak keşide edilebileceği vadeyi izleyen iki iş günü içinde iş saatleri bitimine kadar yapılabilir. Vadeden sonra yapılan ciro ise alacağın temliki hükümlerine tabidir. Poliçe, borçlunun yerleşim yerinde ödenecek bir senettir. Poliçenin esas borçlusu kabul etmiş muhataptır. Ödeme yapabilmesi için poliçenin ödeme için vadesinde veya vadeyi izleyen iki iş günü içinde, hamil tarafından muhataba ibraz edilmesi gerekir. İbraz üzerine poliçeyi vadesinde ödeyen borçlu borcundan kurtulur. Muhatap, poliçeyi öderken bunu meşru hamile ödemekle mükelleftir.
Bunun için de hamilin, düzgün bir ciro silsilesi ile hamil olup olmadığını kontrol etmesi gerekir. Muhatap ibraz üzerine poliçeyi kısmen ya da tamamen ödeyebilir. Kabul etmeme protestosunun, kabule arz için muayyen olan müddet içinde çekilmesi lazımdır. Şayet muhatap, poliçenin kendisine arz edildiği günü takip eden günde bir daha ibrazını istemiş ve poliçenin ilk arzı vadenin
son gününde yapılmış ise protesto o günün ertesi günü dahi çekilebilir. Kabul etmeme protestosu çekilmiş
olması halinde ödeme için poliçeyi ibraz etmeye lüzum olmadığı gibi ödememe protestosu çekmeye de ihtiyaç yoktur.
Muhatap tarafından kabul işlemi yahut ödeme yapılmadığı zaman rücu mekanizması işler. Buna göre hamil
muhatabın kabul etmemesi veya ödememesi halinde, durumu kabul etmeme ve ödememe protestosu ile tespit ettirerek, ciro silsilesinde kendisinden önce gelen kişilere, sıra gözetmeksizin bunlardan birisine, birkaçına veya tümüne birden poliçe bedelinin ödenmesi için başvurabilir. Hamilin başvurduğu kişi ödemede bulunursa o da aynı şekilde kendisinden öncekilere başvurur. Başvurma hakkının doğması ve rücu mekanizmasının işleyebilmesi için hamilin muhataba kabul etmeme veya ödememe protestolarını çekmiş olması gerekir. Eğer hamil kabul etmeme halinde kabul etmeme protestosu yahut vade veya vadeyi takip eden iki iş günü içinde ödememe protestosu çekmez ise kabul etmiş muhataptan başka kişilere karşı başvurma hakkını kaybeder. Mücbir sebep hali bundan müstesnadır. Aynı şekilde senette protestosuz kaydı var ise bu halde de protesto çekilmesine gerek yoktur. Kural olarak kabul etmeme protestosunun çekilmemesi sorumlulara başvurma hakkını düşürmez. Hamil bu halde kabul edilmemiş poliçeyi süresinde ödeme için ibraz ve ödememe halinde protesto keşide ederek rücu hakkını kullanır. Ancak kabul için ibrazın zorunlu olduğu hallerde, bunu yerine getirmeyen hamil başvuru hakkını yitirir.
Kural, senedin vade veya vadeyi takip eden iki iş günü içinde ödenmesidir. Ancak muhatabın ödeme yapmayacağı anlaşılıyorsa veya muhatabın vadede ödeme yapmayacağı belirli ise ya da kabule arzı yasaklanan poliçede keşideci iflas etmiş ise hamil vadeyi beklemeksizin de rücu edebilir.

Bono nedir? Taşıması gereken yasal unsurlar nelerdir?
Bono, borçlunun alacaklısına hitaben düzenlediği bir ödeme vaadidir. Vadesinde hamili tarafından genellikle bankalar aracılığıyla borçlusuna ödeme için ibraz edilir. Ciro edilebilir. Dış ticarette poliçe kadar yaygın değildir. Bono iktisadi mahiyeti itibari ile kredi vasıtasıdır. Ayrıca ödeme, ispat ve teminat vasıtası olarak da kullanılır. Piyasada bono yerine senet adı da kullanılmaktadır.

Bononun mecburi şekil şartları:
• Senet metninde Bono (veya emre muharrer senet) kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dilde yazılmışsa o dilde bono karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
• Kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedeli ödemek vaadini,
• Vadeyi,
• Ödeme yerini,
• Kime ve kimin emrine ödenecek ise onun ad ve soyadını,
• Senedin düzenlendiği gün ve yeri,
• Senedi düzenleyenin imzasını, ihtiva eder.
• Burada bulunan yazılı haller dışında yukarıda yazılı unsurları taşımayan bir senet bono sayılmaz, adi senet sayılır ve ciro ile devri de mümkün olmaz:
• Vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenir.
• Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır.
• Düzenlenen yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin ad ve soyadı yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.
Bono, vade tarihinden itibaren üç yıl geçmekle zaman aşımına uğrar. Hamilin; ciro eden kişiler (cirantalar) ile keşideciye karşı açacağı davalar, süresinde keşide edilen protesto tarihinden veya senette “Masrafsız iade olunacaktır” kaydı varsa vadenin bittiği tarihten itibaren, bir yıl geçmekle zaman aşımına uğrar. Bir ciro edenin, başka ciro edenlerle keşideci aleyhine açacağı davalar, ciro edenin poliçeyi ödediği veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı öne sürüldüğü tarihten itibaren altı ay geçmekle zaman aşımına uğrar. Bonoya pul yapıştırmak zorunlu değildir. Bonoya kefil olarak imza atan kişi müteselsilen sorumludur.

Çek nedir? Taşıması gereken yasal unsurlar nelerdir?
Çek, hukuki mahiyeti itibariyle bir ödeme aracıdır. Ancak uygulamada çoğunlukla bono gibi kredi vasıtası olarak kullanılmaktadır.
Çekin mecburi şekil şartları:
• “Çek” kelimesini ve eğer Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “Çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
• Kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedelin ödenmesi için havaleyi,
• Ödeyecek kimsenin “muhatabın” ad ve soyadını,
• Ödeme yerini,
• Keşide gününü ve yerini,
• Çeki çeken kimsenin (keşidecinin) imzasını, ihtiva eder.
• Aşağıda yazılı haller dışında yukarıda yazılı unsurları taşımayan bir senet çek sayılmaz:
• Açıklık bulunmadığı takdirde muhatabın ad ve soyadı yanında gösterilen yer, ödeme yeri sayılır.
• Muhatabın ad ve soyadı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da mevcut değilse çek muhatabın iş merkezinin bulunduğu yerde ödenir.
• Keşide yeri gösterilmemiş olan çek, keşidecinin ad ve soyadı yanında yazılı olan yerde çekilmiş sayılır.
Çekler; emre, nama ve hamiline yazılı olarak düzenlenebilirler. Çek, keşide edildiği yerde ödenecekse (çekin üzerinde yazılı muhatap banka şubesi ile keşide yeri aynı ise) on gün, keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse (çek üzerindeki muhatap banka şubesi ile keşide yeri farklı ise) bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.
Ödeneceği memleketten başka bir memlekette keşide edilen çek, keşide yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay, keşide yeri ile ödeme yeri ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Keşide yeri ile ödeme yeri ayrı kıtalarda bulunsa dahi her iki yer ülkesinin Akdeniz’de kıyılarının olması halinde ibraz süresi üç ay değil, bir ay olarak kabul edilir. Müddetler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten itibaren başlar. Sürenin son günü tatile rastladığı takdirde, süre takip eden ilk iş gününe kadar uzar.
Çekte ciro, çeki elinde bulunduran tarafından yapılır ve çeki devralana çek bedelini tahsil, çeki ödeyecek bankaya da ödeme yetkisi verir. Ciro, emre yazılı senetlerde devir kolaylığı sağlar, çekin ön veya arka yüzüne yapılabilir. Çek üzerinde yer kalmaması halinde ciro alonj üzerine de yapılabilir. Cironun kayıtsız ve şartsız olması ve bir silsile içinde birbirini takip etmesi gerekir.
Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt (vade) yazılmamış hükmündedir, dolayısıyla geçersizdir. Keşide günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan bir çek ibraz günü ödenir.
Konuyla ilgili detaylı bilgi için, Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Genel Mevzuat ve Bilgi Danışma Servisi ile irtibata geçebilirsiniz.(www.oaib.gov.tr)

Kaynaklar:
İhracatta Kullanılan Uluslararası Belgeler, İGEME
www.kobifinans.com.tr
www.turkhukuksitesi.com