Türkiye’de gelişimini sürdüren madencilik sektöründe yeni teknoloji ve makinelere olan talep artıyor.

Türkiye’de gelişimini sürdüren madencilik sektöründe yeni teknoloji ve makinelere olan talep artıyor. Günümüzde hem yer altında, hem de yer üstünde çalışan makineler sayesinde madenler, daha hızlı ve güvenilir şekilde kazılıyor, çıkarılıyor, taşınıyor ve ayrıştırılıyor. Bilgisayar destekli entegre sistemler insan emeğini asgari boyuta indirgeyerek üretimin sürdürülebilir olmasına katkıda bulunuyor.

Madencilik, gelişmiş ülkelerin kalkınmasında rol oynayan en önemli sektörlerdendir. Tarım ile birlikte toplumların hammadde ihtiyaçlarını sağlayan iki ana üretim alanından birisi olarak, ülkelerin kalkınmasında ihtiyaç duyulan temel itici güçler arasındadır. Genellikle ülkelerin maden tüketimi ile gelişmişlik düzeyleri arasında doğrudan bir ilişki olduğu gözlemlenir. Madencilik, istihdam oluşturması; enerji ihtiyacını karşılaması, hizmetler, imalat ve yan sanayi sektörlerini teşvik etmesi; bölgesel kalkınmayı ön plana çıkarması ve ülkeye döviz sağlaması bakımından da önemlidir. Ülkemizde de gelişimini sürdüren madencilik sektörünün yeni teknoloji ve makinelere olan talebi gün geçtikçe artıyor. Günümüzde hem yer altında hem de yer üstünde çalışan küçük ve büyük makineler sayesinde madenler daha hızlı ve güvenilir şekilde kazılıyor, çıkarılıyor, taşınıyor ve ayrıştırılıyor. Bilgisayar destekli entegre sistemler insan emeğini asgari boyuta indirgeyerek üretim süreçlerini hızlandırıyor.

Ülkemizin maden rezervleri incelendiğinde, toplam üretimde dünyada 28’inci, üretilen maden çeşitliliğinde ise 10’uncu sırada olduğu görülüyor. Dünya metal maden rezervlerinin yüzde 0,4’ü, endüstriyel hammadde rezervlerinin yüzde 2,5’i, jeotermal potansiyelinin ise yüzde 0,8’i ülkemizde bulunuyor. Uzmanlar, madencilik sektöründe ihtiyaç duyulan teknolojileri yerli imkanlarla üretememenin yansıması olarak, madenlerimizi yeterince değerlendiremediğimiz görüşünde birleşiyor.

Dünyada ve Türkiye’de İlk Maden Makineleri

İngiliz mühendis Thomas Savery, 1698’de maden ocaklarında biriken suları çekmek için bir buhar makinesi yaptı. Makine aynı zamanda yangın söndürmek amacıyla da kullanılabiliyordu. Savery, bu makinesine “Madenci Dostu” adını verdi. Buhar, önce yumurta şeklindeki büyük bir kaba doldurulurdu. Daha sonra buhar giriş vanası kapatılıp, maden ocağına bağlı bir borunun vanası açılırdı. Yumurta şeklindeki kap su ile soğutulunca, sıvılaşan buhar vakum yaratır ve madendeki suyu kabın içine çekerdi. Ardından maden ocağına inen borunun vanası kapatılır ve kaba tekrar buhar basılırdı. Buharın basıncı ile kaptaki su deşarj borusundan dışarı atılırdı. Kabın önce buharla ısıtılıp sonra su ile soğutulması, enerji ve zaman kaybına neden oluyordu. Ayrıca vakum uygulayarak yer altından çekeceği suyun seviyesi, fizik kuralı gereği 10 metreyi geçemiyordu. Buhar basıncı çok yükselince bazen kazan patlıyordu. Ancak bu makine, buhar gücüyle pratik uygulamaların yapılabileceğini kanıtladı ve maden makineleri üretiminde dünyada yeni buluşların önünü açtı.

Madenciliğin dünyadaki öncülerinden olan İngiltere’de, sektörün ihtiyacı olan makine ve teçhizat özel sektör tarafından sağlanıyor. İngiliz Ulusal Kömür İşletmeleri (NCB) yıllar önce madencilik makineleri sanayisinin kurulmasına öncülük etti. Kuruluş, bazı teçişletmehizatları imal etmenin yanı sıra sektördeki imalatçıları da kontrolü altında tutuyor. İngiltere’de maden makineleri imalatçıları kısa adı ABMEC (Association of British Mining Equipment Companies) olan bir örgüt kurmuştur. Örgüt, bugün İngiltere ekonomisinde söz sahibidir. Maden makine sektörü tarafından imal edilen her teçhizat, NCB’de kullanılması halinde yine NCB’ye bağlı, kısa adı MRDE olan “Mining Research and Development Establishment” isimli kuruluşça kontrol ediliyor.

Dünya kömür madenciliğinde önemli bir yeri bulunan Almanya’da ise madenlerin tamamına yakını özel şirketlerce çıkartılıyor. Sektörün ihtiyacı olan makinelerin tamamı da özel sektör tarafından üretiliyor. Almanya, teknolojik gelişmeleri anında uygulayarak öne çıkardıkları madencilik makineleri sanayisi ile dünya maden üretimini yönlendirmeyi sürdürüyor.

Dünyanın en önemli maden üreticilerinden biri olan Çin, gelişen ve talebin büyük bölümünü karşılayan yerli madencilik makineleri sanayisine karşın, global üreticiler için hala ciddi bir pazar konumundadır.

Türkiye’de madencilik makinesi üretimi ise ilk defa 1910 yılında Zonguldak’ta buharlı lokomotif ve vagon tamiri için kurulan atölyelerde yapıldı. Tesis 1940 yılında Fransızlardan devralınıp, 1949 yılında MAZ (Merkez Atölyeleri Zonguldak) adı ile faaliyete geçti. 1972 yılında ise şube müdürlüğü, 1987 yılında da fabrika işletme müdürlüğü oldu. Günümüzde madencilik makineleri üretimini sürdüren tesiste; manevra vinci, santrifüj su pompası, pnömatik hızar makinesi, kömür delici, dalgıç pompa, martoperfaratör, martopikör, vantilatör, sondaj makinesi, direk çekme vinci, tek zincirli konveyör, çift zincirli konveyör, devre kesiciler, elektrik motoru ve konveyör redüktörler üretiliyor. Türkiye’de maden makinelerinin üretim alanları sanayileşmiş bölgelerde yoğunlaşıyor. Uzmanlara göre çoğunluğunu KOBİ düzeyindeki yerli işletmelerin oluşturduğu maden makineleri sektörü, yoğun olarak ekipman üretimine odaklanıyor. Yerli üretimin mevcut yurt içi talebi karşılama oranı düşük olup; dağınık bir yapı sergilemesi nedeniyle sektörle ilgili net verilere ulaşılamıyor.

Türk Madencilik Makineleri Sektörünün Sorunları

Sektöre yönelik hazırlanan raporlara göre madencilik makineleri üretimin gelişmesinin önündeki en ciddi engel, yüzde 60’ları bulan ithal girdi oranıdır. Madenlerde kullanılan makinelerin farklı ülkelerden ithal edilmesi de, belli standartların yerleşmesine ve teknoloji transferinin istenilen düzeye ulaşmasına engel oluyor. Sektörel teşviklerin beklentilerin altında kaldığını ifade eden yatırımcılar, nitelikli personel istihdam ederek araştırma ve geliştirme projelerine yeterli bütçeyi ayırmadan, yerli üretimin beklenen sıçramayı gerçekleştiremeyeceği görüşünde birleşiyor. Madencilik sektöründe öne çıkan ülkelerin tamamının, gelişmiş bir madencilik makineleri sektörüne sahip olduğu göze çarpıyor. Uzmanlara göre madencilik makineleri imalat sanayisinin gelişimi için; maden sektöründe ileri teknoloji, yerli makine ve ekipman kullanımının teşvik edilmesi, teknoloji transferi ile ortak ekipman ve malzeme üretimine öncelik verilmesi gerekiyor.

Dünya Madencilik Makineleri İhracatı 99,2 Milyar Dolar

Birleşmiş Milletler (BM) İstatistik Bölümü verilerine göre, 2012 yılında 104 milyar dolar olan dünya madencilik makineleri ihracatı, 2013 yılında yüzde 4,5 azalarak 99,2 milyar dolar seviyesine geriledi. İhracat listesinin ilk sırasında bulunan ABD, 2013 yılında 17,7 milyar dolar değerinde madencilik makineleri ihraç etti. 2012 yılında bu rakam 19,9 milyar dolar seviyesindeydi. ABD’nin madencilik makineleri ihracatı yüzde 11,2 azaldı. Listenin ikinci sırasındaki Çin 2013 yılında 13,3 milyar dolar değerinde madencilik makineleri ihraç etti. En fazla madencilik makineleri ihraç eden ilk 10 ülke listesinin üçüncü sırasındaki Almanya 2013 yılında 8,1 milyar dolar değerinde ihracat gerçekleştirdi. 2012 yılında Almanya’nın madencilik makineleri ihracatı 8,6 milyar dolardı. Almanya’nın madencilik makineleri ihracatı 2013 yılında yüzde 6,5 azaldı. Türkiye ise dünyada madencilik makineleri ihracatı listesinin 24. sırasında yer alıyor. En fazla madencilik makineleri ihraç eden ilk 10 ülke listesinde, 2012 yılına göre ihracatını en fazla artıran ülke ise yüzde 12,1 ile Belçika oldu. Belçika 2012 yılında 2,7 milyar dolar değerinde madencilik makineleri ihraç ederken bu rakam 2013 yılında 3 milyar dolar seviyesine yükseldi.

BM İstatistik Bölümü verilerine göre dünya ölçeğinde madencilik makineleri ithalatı ise 2013 yılında bir önceki yıla göre yüzde 7,1 azaldı. 2012 yılında 106 milyar dolarlık madencilik makineleri ithal edilirken, 2013 yılında bu rakam 98,5 milyar dolar seviyesine geriledi. ABD, 2013 yılında 8,8 milyar dolar rakamıyla en fazla madencilik makineleri ithal eden ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında yer aldı. ABD’nin 2012 yılı madencilik makineleri ithalatı 9,9 milyar dolar olarak kaydedildi. Söz konusu ülkenin 2013 yılında ithalatı yüzde 10,5 artış azaldı. Listenin ikinci sırasında ise Rusya bulunuyor. 2012 yılında Rusya 5,5 milyar dolar değerinde madencilik makineleri ithal ederken, bu rakam 2013 yılında, yüzde 3,4 azalarak 5,3 milyar dolar olarak kaydedildi. Singapur, dünya geneli madencilik makineleri ithalatı listesinin üçüncü sırasında yer alıyor. 2013 yılında Singapur’un madencilik makineleri ithalatı yüzde 15,5 azalarak 5,1 milyar dolar oldu. 2012 yılında bu rakam 6 milyar dolar seviyesindeydi. Türkiye, 2013 yılında dünya geneli madencilik makineleri ithalatı listesinin 22. sırasında yer aldı. Türkiye’nin, 2013 yılında madencilik makineleri ithalatı bir önceki yıla göre yüzde 2,1 arttı. Türkiye 2013 yılında 1,4 milyar dolar değerinde madencilik makineleri ithalatı gerçekleştirdi. En fazla madencilik makineleri ithal eden ilk 10 ülke listesinde, 2012 yılına göre ithalatını en fazla artıran ülke ise yüzde 1 ile İngiltere oldu.

DÜNYA PAZARI KÜÇÜLÜRKEN Türkiye’nin Madencilik Makineleri İhracatı Artıyor BM İstatistik Bölümü verilerine göre Türkiye’nin madencilik makineleri ihracatı 2013 yılında, bir önceki yıla oranla yüzde 2,2 artarak 962,3 milyon dolar olarak kaydedildi. 2012 yılında bu rakam 941,2 milyon dolardı. Türkiye 2013 yılında en fazla serbest bölgelere madencilik makineleri ihracatı gerçekleştirdi. 2012 yılında serbest bölgelere 84,9 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilirken bu rakam, 2013 yılında yüzde 78,8 artarak 151,8 milyon dolar seviyesine yükseldi. Listenin ikinci sırasında ise Rusya bulunuyor. Türkiye’nin Rusya’ya yönelik madencilik makineleri ihracatı 2013 yılında 83,4 milyon dolar oldu. 2012 yılında bu rakam 66,4 milyon dolardı. Rusya’ya yönelik madencilik makineleri ihracatı yüzde 25,5 arttı. Listenin üçüncü sırasında bulunan Almanya’ya 2012 yılında 101 milyon dolar değerinde madencilik makineleri ihraç edilirken, bu rakam 2013 yılında 79,2 milyon dolar olarak kayda geçti. Almanya’ya yönelik madencilik makineleri ihracatı yüzde 21,6 azaldı. Türkiye 2013 yılında en fazla yüzde 78,8 ile serbest bölgelere madencilik makineleri ihracatını artırdı. Türkiye 2013 yılında en fazla ağır iş makinelerinin aksam-parçaları kaleminde ihracat gerçekleştirdi. 2012 yılında söz konusu mal grubunda 331,6 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilirken bu rakam, 2013 yılında yüzde 3,8 azalarak 319 milyon dolar seviyesinde kaydedildi. Listenin ikinci sırasında yer alan toprak, taş, cevher vb. ayıran, yıkayan vb. makinelerin parçaları ürün grubunda 2013 yılında gerçekleştirilen ihracatın değeri 124,5 milyon dolar olarak kaydedildi. 2012 yılında bu rakam 114,3 milyon dolardı. Toprak, taş, cevher vb. ayıran, yıkayan vb. makinelerin parçaları ürün grubundaki ihracat yüzde 9 arttı. Listenin üçüncü sırasındaki diğer taş, toprak, metal cevheri vb. için makine ve cihazlar kalemindeki ihracat 2012 yılında 91,9 milyon dolar seviyesindeyken, 2013 yılında bu rakam yüzde 11,8 artarak 102,7 milyon dolar rakamına yükseldi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Türkiye’nin madencilik makineleri ithalatı 2012 yılında 1 milyar 414 milyon dolarken bu rakam, 2013 yılında yüzde 2,1 artarak 1 milyar 444 milyon dolar seviyesinde yükseldi. Türkiye 2013 yılında 210,8 milyon dolarla en fazla Almanya’dan madencilik makineleri ithal etti. 2012 yılında söz konusu ülkeden gerçekleştirilen ithalatın değeri 235,4 milyon dolardı. Türkiye’nin 2013 yılında Almanya’dan gerçekleştirdiği ithalat yüzde 10,5 azaldı. Listenin ikinci sırasında bulunan İngiltere’den 2012 yılında 140,5 milyon dolarlık madencilik makineleri ithal edilirken bu rakam, 2013 yılında yüzde 20 artarak 168,6 milyon dolar olarak kaydedildi. Üçüncü sırada bulunan İtalya’dan 2013 yılında 164,6 milyon dolar değerinde madencilik makineleri ithal edildi. 2012 yılında Türkiye’nin söz konusu ülkeden gerçekleştirdiği madencilik makineleri ithalatı 237,1 milyon dolardı. İtalya’dan gerçekleştirilen ithalat yüzde 30,6 azaldı. Türkiye’nin 2013 yılında madencilik makineleri ithalatını en fazla artırdığı ülke yüzde 49,9 ile ABD oldu. ABD’den 2012 yılında 81,1 milyon dolar değerinde madencilik makineleri ithal edilirken 2013 yılında bu rakam 121,6 milyon dolar değerine yükseldi. Türkiye 2013 yılında en fazla önden yüklemeli küreyici-yükleyiciler kaleminde ithalat gerçekleştirdi. Söz konusu ürün grubunda 2012 yılında 273,6 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken, bu rakam 2013 yılında yüzde 6,2 azalarak 256,7 milyon dolar olarak kaydedildi. Listenin ikinci sırasında bulunan diğer küreyici, yükleyici, ekskavatörler kaleminde 2013 yılında 237,9 milyon dolar değerinde ithalat gerçekleştirildi. 2012 yılında bu rakam 240,9 milyon dolardı. 2013 yılında diğer küreyici, yükleyici, ekskavatörler ürün grubu ithalatı yüzde 1,2 azaldı.

Listenin üçüncü sırasındaki kendinden hareketli delme/ sondaj makineleri kaleminde 2012 yılında 113,8 milyon dolar değerinde ithalat gerçekleştirilirken, bu rakam 2013 yılında yüzde 9,4 artarak 124,4 milyon dolar seviyesine yükseldi. Türkiye’nin 2013 yılında yüzde 110 ile ithalat oranını en fazla artırdığı kalem metal cevherlerini tasnif etme, eleme, ayırma/yıkamaya mahsus makineler oldu.

TÜRKİYE’DE MADENCİLİK MAKİNELERİ ÜRETİMİ BİZİMLE BAŞLADI”

AYDIN BALEKOĞLU
MADEN MAKİNALARI FABRİKA İŞLETME MÜDÜRÜ

“Maden Makinaları Fabrika İşletme Müdürlüğü; 1910 yıllarında havzamızda taşkömürü üretimi Fransızlar tarafından yürütülürken, buharlı lokomotiflerin ve kömür vagonlarının tamiri için küçük bir atölye olarak kuruldu. Ereğli Kömürleri İşletmesinin faaliyete başlaması üzerine 1940 yılında Fransızlardan devralındı ve 1949 yılında Merkez Atölyeleri adı ile faaliyetlerine devam etti. Yer altı ocaklarımızda maden makinelerinin kullanılmaya başlanması ile atölyelerde öncelikle makinelerin onarımı yapıldı, daha sonra yedeklerinin yapımına gidildi. Sonuçta ithalatla temin edilen birçok maden makinesinin imalatı gerçekleştirildi. Gelişen teknolojiye uyum sağlamak, yoğunlaşan imalat ve tamirat taleplerini zamanında ve süratle karşılayabilmek amacıyla 1972 yılında Merkez Atölyeleri Şube Müdürlüğü, 1987 yılında ise Maden Makinaları Fabrika İşletme Müdürlüğü statüsünü aldı. Maden Makinaları Fabrika İşletme Müdürlüğü; CNC, projelendirme, döküm, torna, tesviye, freze, taşlama, planya, matkap, soğuk-sıcak demir, kaynak, su verme, elektrik, elektronik, takımhane, malzeme hazırlama, iş makineleri-nakliye, konstrüksiyon, kalite kontrol, iş hazırlama, metot, iş kontrol, muhasebe, ambarlar, nakliye, yemekhane hizmetleri verebilen entegre bir tesistir. Fabrikada önemli bakım ve onarım işlerinin yanı sıra, ülkemiz madencilik sektörünün ihtiyaç duyduğu birçok maden makine ve teçhizatı imal edilerek döviz tasarrufu sağlanıyor. Başlıca çalışma konuları; Türkiye Taşkömürü Kurumunun taşkömürü üretim faaliyetlerinin aksatmadan yürütülebilmesi ve gelişimi için gerekli makine, teçhizat ve tesisleri ile yedek parçalarının fabrikada planlanmış olanlarını imal etmektir. Mevcut teknolojik olanakların iyileştirilmesi/artırılması, üretimde çalışan personel sayısının istenilen düzeye getirilmesi durumunda, daha verimli ve kaliteli üretim gerçekleştirilebileceğine, piyasa koşullarıyla daha sağlıklı rekabet edilebileceğine inanıyorum.”