Tanzanya, 883 bin 749 kilometrekare yüz ölçümü ve 45 milyona yaklaşan nüfusuyla Doğu Afrika’nın en büyük ülkelerinden biri. Doğusunda Hint Okyanusu’nun yer aldığı ülke Mozambik, Malavi, Zambiya, Kongo...

Tanzanya, 883 bin 749 kilometrekare yüz ölçümü ve 45 milyona yaklaşan nüfusuyla Doğu Afrika’nın en büyük ülkelerinden biri. Doğusunda Hint Okyanusu’nun yer aldığı ülke Mozambik, Malavi, Zambiya, Kongo, Brundi, Ruanda, Uganda, Kenya ile sınır komşusu. Kuzeydoğusunda Afrika’nın en yüksek noktasını oluşturan Klimanjaro ve Meru Dağı yükselirken; Victoria, Tanganyika ve Nyasa olmak üzere kıtadaki en büyük göllerin üçü de Tanzanya’da yer alıyor. Ülkenin sahile yakın bölgelerinde ovalar, orta bölgelerde platolar, kuzey ve güneyde ise dağlık alanlar bulunurken, sahil bölgelerinde tropik, yüksek bölgelerde ılıman iklim hâkim.

Tanzanya, Tanganyika ana karası ile Zanzibar Adalar Grubu Federe Devletleri’nden oluşan birleşik bir cumhuriyet. 1891 yılında önce Almanya tarafından işgal edilen Tanganyika daha sonra İngiltere himayesine (1920) girdi ve 1961’de de bağımsızlığını kazandı. Zanzibar Adası’nda 19. yüzyılda hüküm süren Zanzibar Sultanlığı ise 1890 yılında İngiltere himayesine girdikten sonra ancak 1963 yılında bağımsız bir devlet haline geldi. 26 Nisan 1964’te her iki tarafın meclisinin birleşme kararını onaylamasının ardından, Temmuz 1965’te kabul edilen geçici anayasa ile Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti kuruldu. Zanzibar’ın ayrı bir devlet başkanı ve parlamentosu bulunurken, merkezi otoritenin yetki alanına girmeyen konularda da tam yetkiye sahip.

İŞSİZLİK EN BÜYÜK SORUN

Yaklaşık 53,7 milyonluk nüfusu ve yıllık yüzde 7 ortalama büyüme oranıyla dikkat çeken Tanzanya’nın en büyük liman şehri Darüsselam iken ülkenin dış ticaretinin yüzde 75’i bu limandan gerçekleşiyor. Ülkedeki diğer büyük limanlar ise Mtwara, Tanga ve Zanzibar’da yer alıyor. Ülkenin diğer önemli şehirleri olan Arusha ile Zanzibar turizm, Mwanza ise madencilik yönünden önemli şehirler arasında yer alıyor. Ülkenin güneyindeki nispeten yüksek kesimlerdeki Mbeya ve Iringa ise tarım için uygundur.

Toplam nüfusun içinde 43,6 milyon kişi ana karada, yaklaşık 1,3 milyon kişi ise Zanzibar Adası’nda yaşıyor. Zanzibar Adası’nda nüfus artış hızı yıllık yüzde 3,1 ile ana karadan daha yüksek. Son nüfus sayımına göre ortalama hane halkı sayısı ana karada 4,9, Zanzibar’da ise 5,3 kişi iken nüfusun yüzde 30-35’inin şehirlerde yaşadığı tahmin edilen ülkede her yıl yaklaşık 700 bin kişi işgücü piyasasına dâhil oluyor. Ancak ülkede, çoğu şehirlerde olmak üzere 2,3 milyon işsiz olduğu da bildiriliyor. İşsizlik, en çok 15-34 yaş grubu arasında ve özellikle genç kadınlar arasında yaygın. Kayıt dışı ekonomi de ülkedeki en ciddi problemler arasında yer almayı sürdürüyor.

YER ALTI KAYNAKLARI ZENGİN

Tanzanya’da büyük miktarda ve ticari olarak kullanılabilir maden kaynakları mevcut.

En önemli maden kaynakları arasında altın, elmas ve tanzanit yer alıyor. Altın ve elmas üretimi ülkenin toplam ihracatının yaklaşık yüzde 45’ini oluştururken, aynı zamanda Malavi sınırında uranyum yatakları da bulunuyor. Tanzanya’da son yıllarda önemli miktarda nikel ve platinyum yatakları da tespit edildi. Yapılan ön tetkiklere göre ülkede büyük miktarda doğal gaz petrol bulunduğu da belirlenmiş. Ülkede 12 milli park ve 15 av sahası olmasına rağmen bunlar arasında Kenya sınırındakiler hariç diğerleri ekonomik olarak işletilmiyor. Ngogoro Koruma Alanı, Serengeti Milli Parkı ve Seleous Av Alanı ise UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alıyor.

ÜLKE EKONOMİSİ TARIM, MADENCİLİK VE TURİZME DAYANIYOR

Tanzanya ekonomisi büyük oranda tarım, madencilik (altın) ve turizme dayanıyor. Bunun yanında balıkçılık da halkın önemli geçim kaynaklarından birisi. Ülkede hizmetler sektörü son yıllarda hızla gelişirken, hâlihazırda GSYİH’nin yarısını oluşturuyor. Hizmet sektöründeki büyüme ise büyük ölçüde turizm, telekomünikasyon ve finans sektöründe yaşanan gelişmelerden kaynaklanıyor. Ekonomi; inşaat, madencilik ve hizmet sektörü ağırlıklı olmak üzere 2014 yılında yüzde 7 oranında büyürken, GSYİH, 2015 yılında yüzde 7 ve 2016 yılında yüzde 6,5 artarak 47 milyar doları aştı. Tanzanya ekonomisi, küresel ekonomik krizin ilk döneminden, finansal sisteminin küresel finans sistemiyle entegre olmaması nedeniyle daha az etkilenmişti. Bununla birlikte, ilerleyen dönemlerde, başta emtia fiyatlarında yaşanan sert düşüşlerin tarım ve madencilik sektöründe, yabancı yatırımlarda, turizm ve vergi gelirlerinde olumsuz etkileri görülmeye başlandı. Ülkelerin küçük devlet, güçlü özel sektör, geniş mülkiyet hakları, hukuk düzeni ve az vergi gibi prensipleri ne ölçüde benimsediğini ölçmeye çalışan Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi 2011 Yılı Raporu’nda Tanzanya 108’inci sırada yer alıyordu. Bununla birlikte, Tanzanya, bahse konu endekste Sahra Altı Afrika’daki 46 ülke arasında 15’inci sırada bulunuyor. Doğu Afrika Gümrük Birliği üyesi olan Tanzanya, aynı zamanda Kenya, Uganda, Ruanda ve Burundi ile Doğu Afrika Topluluğu (EAC) üyesidir.

REFORMLARA HIZ VERİLDİ

Tanzanya’da 1980’lerin ortalarından itibaren politik sistem, ekonomi ve kamu yönetiminde reformlar uygulanıyor. 1986 yılında başlayan ekonomik reform programları sonucunda pazar ekonomisine dönüşüm sağlanırken, ticaret, kurlar ve faizler tamamen liberal hale getirildi. Bu kapsamda büyük çaplı özelleştirme uygulamaları gerçekleştirilirken, kamuda çalışan sayısı önemli ölçüde azaltıldı ve performansa dayalı ücret sistemine geçildi. Makro ekonomik alanda sağlanan istikrar sayesinde Tanzanya, IMF ile borçlanma dışı destek programları uygulamaya başladı; fakirliği azaltma ve büyümeye yönelik destekler uygulamaya koydu. Hükümet ayrıca büyüme ile fakirliği önleme konusundaki orta vadeli programlarına paralel olarak harcamalarını da artırdı. Ülkede vergi tabanı genişletilirken, vergi idaresi de iyileştirildi. Ayrıca mahalli gelirler artırıldı ve borçlanma ihtiyacı azaltıldı. Bununla birlikte yine de Tanzanya gelirlerin yaklaşık yüzde 40’ı halen borçlanma yoluyla sağlanıyor. Ülkenin Eurobond ihraç etme planı finansal kriz neticesinde ertelenirken, finansal piyasaların normale dönmeye başlamasıyla birlikte konu tekrar tartışılmaya başlandı. Tanzanya’nın 2016/2017 bütçesinin yüzde 16,9’u eğitime, yüzde 20,5’i altyapı yatırımlarına, yüzde 8,9’u sağlık alanına, yüzde 6,8’i tarım ve sulamaya, yüzde 4,6’sı içme suyuna ve yüzde 3,9’u ise enerji ve minerallere ayrılmıştı. Ülkede ekonomide etkinliği azaltan en önemli faktörlerden biri ise ihale sisteminin yavaş ve hantal olmasıdır. Bu amaçla ülkede, yerli tedarikçilerin lehine bazı düzenlemeleri de içer yeni bir ihale yasası gündemde. Ayrıca büyük ihalelerin daha küçük parçalara bölünerek finansal gücü daha az olan firmaların da ihalelere girmesinin sağlanması amaçlanıyor.

EKONOMİK PERFORMANS

Son 10 yılda Sahra Altı Afrika’da en iyi ekonomik performans gösteren ülkelerin başında gelen Tanzanya’da başta sanayi ve hizmetler sektörlerinin katkılarıyla ekonomi, yıllık yaklaşık yüzde 6,3 oranında büyüyor. Tarım sektöründeki büyüme ise ortalama yüzde 4,2 olarak gerçekleşiyor. Politik istikrar ve sağlam hükümet politikaları sayesinde doğrudan yabancı yatırımlar artış gösterirken, döviz kurlarında kayda değer bir istikrar da sağlanmış durumda. Son yıllarda Tanzanya’daki enflasyon oranı Frank Bölgesi dışındaki bölgenin en düşüğü olarak gerçekleşirken, reformlar ekonomiyi dış şoklara karşı daha dayanıklı hale getiriyor. Ülkede 2015 yılı itibarıyla kişi başına düşen gelir 957 dolarken, özellikle Asya’dan gelen talebe bağlı olarak emtia fiyatlarının süratle toparlanması, en önemli ihraç ürünlerinden birisi altın olan Tanzanya ekonomisi için yararlı olmuştu. Fakat altın fiyatlarındaki küresel düşüşle beraber en büyük ihraç kaleminin altın olması sebebiyle Tanzanya’nın 2013- 2017 döneminde cari açığının nominal olarak artacağı da düşünülüyor.

Önümüzdeki yıllarda Asya’da, ABD ve AB’den daha yüksek bir büyüme yaşanmasının Tanzanya’nın turizm sektörüne de önemli etkileri olacağı kaydediliyor. Turizm sektörü 2000’li yılların başından bu yana hızlı bir şekilde gelişirken, altın madenciliğinden sonra ülkenin en büyük ikinci döviz kaynağı olmayı sürdürüyor. Bununla birlikte turizm sektörü de küresel krizden etkilendi ve kriz, ülkeyi ziyaret eden turist sayısının azalmasına yol açtı.

GELECEĞE YÖNELİK BEKLENTİLER

Yabancı yatırımların, ticaretin, turizmin ve finansal hizmetlerin yükselişe geçmesiyle beraber önümüzdeki dönemde ekonomide ortalama yüzde 7,3 oranında bir büyüme bekleniyor. Genel ekonomik büyümenin ise inşaat, madencilik ve hizmetler sektörlerinin desteğiyle gerçekleşeceği düşünülüyor. İnşaat sektöründeki büyümede özellikle kara yollarında ve enerji sektörlerinde yardımlarla finanse edilen altyapı harcamalarının yanı sıra büyük şehirlerdeki ticari ve konut amaçlı inşaat harcamalarının etkili olacağı belirtiliyor. Yüksek fiyatlar ve üretim artışı sayesinde altın ihracatından sağlanan gelirlerin de yükselmesi beklentiler arasında ulaştırma ve telekomünikasyon sektörlerindeki gelişmeler sayesinde hizmetler sektörünün büyümesi, bankacılık sektörünün kısmen de olsa küresel piyasalardan izole olmasının finans sektörünü olumlu yönde etkilemesi de diğer beklentiler arasında. Öte yandan zayıf enerji ve ulaştırma altyapısı ekonomik büyümeyi frenleyebilecek faktörler olarak görülüyor.

TANZANYA 2016 YILINDA 24 MİLYON DOLARLIK MAKİNE İHRAÇ ETTİ

BM İstatistik Bölümü verilerine göre Tanzanya’nın makine ihracatı 2016 yılında 24 milyon dolar olarak kayda geçti. 2015 yılında bu rakam 18,5 milyon dolar seviyesindeydi.

Tanzanya makine ihracatını 2016 yılında bir önceki yıla göre yüzde 29,4 artırdı. Tanzanya 2016 yılında 5,2 milyon dolarla en fazla Güney Afrika’ya makine ihraç etti. Tanzanya’nın 2016 yılında en fazla makine ihraç ettiği ikinci ülke 3,8 milyon dolarla Kongo Demokratik Cumhuriyeti oldu. Tanzanya’nın en fazla makine ihraç ettiği ilk 10 ülke listesinin üçüncü sırasında ise 3,2 milyon dolarla Kenya yer alıyor. Listenin dördüncü sırasında1,2 milyon dolarla ABD bulunurken beşinci sırada ise yine aynı ihracat oranıyla Kanada bulunuyor. Türkiye ise Tanzanya’nın en fazla makine ihraç ettiği ülkeler listesinde 100 bin dolarla 25’inci sırada.

Tanzanya 2016 yılında 84. fasıl itibarıyla en fazla alternatif-rotatif kıvılcım ateşlemeli, içten yanmalı motorlar kaleminde ihracat gerçekleştirdi. 2015 yılında söz konusu ürün grubunda 194 bin dolarlık ürün ihraç edilirken 2016 yılında bu rakam yüzde 2 bin 551 artarak 5,1 milyon dolar seviyesinde kaydedildi. Listenin ikinci sırasında ise ağır iş makine ve cihazlarının aksam ve parçaları bulunuyor. Söz konusu kalemde 2015 yılında gerçekleştirilen ihracatın değeri 1,7 milyon dolarken 2016 yılında bu rakam yüzde 34,5 artarak 2,3 milyon dolar seviyesinde kayda geçti. Listenin üçüncü sırasında bulunan buhar kazanları dışında kalan merkezi ısıtma kazanları kaleminde 2016 yılında 1,8 milyon dolar değerinde ihracat gerçekleştirildi. Tanzanya’nın 2016 yılında bir önceki yıla oranla ihracatını en fazla artırdığı ürün grubu yüzde 2 bin 551 ile alternatifrotatif kıvılcım ateşlemeli, içten yanmalı motorlar oldu.

İTHALAT LİSTESİNİN İLK SIRASINDA ÇİN BULUNUYOR

BM İstatistik Bölümü verilerine göre Tanzanya’nın makine ithalatı 2016 yılınyılında bir önceki yıla oranla yüzde 1,2 azalarak 936,2 milyon dolar olarak kaydedildi. Tanzanya 2015 yılında 947,8 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmişti. 2016 yılı rakamlarına göre Tanzanya’nın en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 229,9 milyon dolarla Çin yer alıyor. Tanzanya, 2016 yılında listenin ikinci sırasında bulunan ABD’den 100,1 milyon dolar değerinde makine ithal etti. Tanzanya’nın 2016 yılında en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin üçüncü sırasında ise 75,2 milyon dolarla Güney Afrika yer alıyor. İthalat listesinin dördüncü ve beşinci sırasındaysa Hindistan ve Almanya bulunuyor. Tanzanya 2016 yılında Hindistan’dan 69 milyon dolarlık makine ithal ederken, beşinci sıradaki Almanya’dan gerçekleştirdiği makine ithalatı 46,5 milyon dolar oldu. Türkiye, 10,9 milyon dolarla 2016 yılında Tanzanya’nın en fazla makine ithal ettiği ülkeler listesinin 19’uncu sırasında bulunuyor.

Tanzanya 2016 yılında en fazla ağır iş makine ve cihazlarının aksam ve parçaları kaleminde ürün ithal etti. 2015 yılında söz konusu ürün grubunda 96,5 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken 2016 yılında

bu rakam yüzde 9,6 artarak 105,9 milyon dolar olarak kayda geçti. Listenin ikinci sırasında dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör,

küreyici, yükleyici ürün grubu bulunuyor. Tanzanya, 2015 yılında söz konusu kalemde 59,4 milyon dolar değerinde makine ithal ederken, 2016 yılında bu rakam yüzde 13,4 artışla 67,4 milyon dolar oldu. Tanzanya’nın en fazla ithalat gerçekleştirdiği üçüncü

kalem ise otomatik bilgi işlem makineleri, üniteleri oldu. 2015 yılında söz konusu ürün grubunda 128,2 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken, 2016 yılında bu rakam yüzde 52,8 azalarak 60,5 milyon dolar oldu. Tanzanya’nın 2015 yılı makine ithalatında en fazla artış yüzde 521,3 ile turbojetler, turbo-propeller, diğer gaz türbinleri kaleminde gerçekleşti. 2015 yılında söz konusu ürün grubunda 5,1 milyon dolar değerinde ithalat gerçekleştirilirken, 2016 yılında bu rakam 31,8 milyon dolar seviyesine yükseldi.

TÜRKİYE’DEN MADENCİLİK MAKİNELERİ İTHAL EDİYOR

TÜİK verilerine göre Türkiye’nin 84. fasılda Tanzanya’ya gerçekleştirdiği makine ihracatı, 2016 yılında 6,5 milyon dolar olarak kaydedildi. 2015 yılında bu rakam 11 milyon dolar seviyesindeydi. Tanzanya’ya yönelik makine ihracatımız yüzde 40,7 azaldı. Türkiye’nin Tanzanya’ya makine ihracatının ilk sırasında “Toprak, taş, metal cevheri ayıklama, eleme, tasnif, ayırma, yıkama, kırma, öğütme, yoğurmaya mahsus cihazlar” yer alıyor. Söz konusu kalemde Tanzanya’ya 2015 yılında 900 bin dolar değerinde ürün ihraç edilirken, bu rakam 2016 yılında yüzde 58,2 artışla 1,4 milyon dolar seviyesinde kaydedildi. Listenin ikinci sırasında bulunan “Buldozerler, greyderler, toprak tesviye makineleri, skreyperler, mekanik küreyiciler, ekskavatörler” ürün grubunda 2016 yılında gerçekleştirilen ihracatın değeri 100 bin dolar olarak kaydedildi. 2015 yılında bu rakam 700 bin dolar seviyesindeydi. “Buldozerler, greyderler, toprak tesviye makineleri, skreyperler, mekanik küreyiciler, ekskavatörler” mal grubundaki ihracat 2016 yılında yüzde 92,6 azaldı. Türkiye’nin Tanzanya’ya yönelik makine ihracatında ilk 10 ürün grubu listesinin üçüncü sırasında ise “Tohum, hububat, kuru baklagilleri temizleme, tasnif etme ayıklama ve öğütmeye mahsus makine ve cihazlar” bulunuyor. 2015 yılında söz konusu kalemde 2 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilirken, 2016 yılında bu rakam yüzde 93,7 azalarak 100 bin dolar seviyesinde kaydedildi. TÜİK verilerine göre 2016 yılında 84. fasıl itibarıyla Türkiye Tanzanya’dan 191 bin dolarlık makine ithal etti.