TÜRKİYE MAKİNA FEDERASYONU, MAKİNE İHRACATÇILARI BİRLİĞİ İŞ BİRLİĞİ İLE “MAKİNE İMALAT SEKTÖRÜ TÜRKİYE VE DÜNYA DEĞERLENDİRME RAPORU” SERİSİNİ YAYIMLAMAYA DEVAM EDİYOR. HER YIL, GERİDE KALAN YILI MAKİNE SEKTÖRÜ AÇISINDAN İNCELEYEN RAPORUN YEDİNCİSİ EKİM AYINDA YAYIMLANIRKEN, 2022 YILI VERİLERİYLE MAKİNE SEKTÖRÜNÜ ALT SEGMENTLERİYLE BİRLİKTE DEĞERLENDİREN RAPOR SEKTÖRÜN GÜNCEL BİR FOTOĞRAFINI ÇEKİYOR VE 2024 YILINA YÖNELİK ÖNCÜ ÖNGÖRÜLERDE BULUNUYOR.

Makine ima-lat sanayisi ülkelerin kendi üretim ve ürün teknolojilerine sahip olmaları ve böylece sanayileşmiş ülke vasfına ulaşmaları için belirleyici sanayi koludur.Bu nedenle ülkeler makine sanayilerini geliştirmeye ve rekabet gücünü artırmaya büyük önem ve öncelik verir. Yine aynı nedenle gelişmiş ve sanayileşmiş ülkelerin büyük bölümü, makine sanayilerinde kendi üretim ve ürün teknolojilerine de sahiptirler. Buna bağlı olarak Türk makine sanayisi de öncelikle Türkiye’nin gelişmiş ve sanayileşmiş ülke olma hedefi çerçevesinde ayrıcalıklı bir konumda bulunuyor. Gelişimini küresel, bölgesel ve ülke koşullarına bağlı olarak sürdüren Türk makine sanayisi, doğal olarak küresel gelişmeleri de yakından izlemek zorunda. “Makine İmalat Sektörü Türkiye ve Dünya Değerlendirme Raporu 2023” başlıklı çalışma da işte bu amaçla; özellikle sayısal veriler ağırlıklı incelemeler ve değerlendirmelerle yedinci kez hazırlandı. Geçmiş yıl raporlarında olduğu gibi 2023 yılı raporunda da içerik genişleyip zenginleşirken, raporda temel olarak 2023 yılı ekonomisini şekillendiren 2022 yılı gelişmelerine yer veriliyor. Türkiye Makina Federasyonu ve Makine İhracatçıları Birliği’nin katkılarıyla Dr. Can Fuat Gürlesel başkanlığında-ki Ekonomi ve Strateji Danışmanlık Hizmetleri’nin hazırladığı “Makine İmalat Sektörü Türkiye ve Dünya Değerlendirme Raporu”nun, politika yapıcılar ve makine imalat sanayisine önemli bir içerik sunacağına inanıyoruz. 

2022’DE YEREL VE KÜRESEL EKONOMİ JEOPOLİTİK RİSKLERDEN ÇOK ETKİLENDİ

 Raporun ilk bölümünde, diğer altı raporda olduğu gibi, Türk makine sektörünün temel göstergeleri incelenirken, geride kalan yılda makine sanayisini de etkileyen ekonomik koşullar değerlendiriliyor.Bu kapsamda raporda, Rusya-Ukrayna savaşının dünya genelinde jeopolitik kırılmalara ve ayrışmalara yol açtığı ayrıcalıklı olarak vurgulanırken, artan jeopolitik risklerin küresel enflasyonu hızlandırdığı ve Türkiye’de 2022 yılı başından itibaren uygulamaya konulan liralaşma politikalarının da bu çerçevede ekonomide belirleyici olduğu söyleniyor. Diğer yandan küresel ekonomi 2022 yılının ilk çeyreğinde, 2021 yılından gelen ivme ile yüzde 4,5 büyüse de büyüme ikinci çeyrekten itibaren jeopolitik risklerin etkileriyle yavaşlamaya başladı ve2022 yılı genelinde dünya ekonomisi yüzde 3, gelişmiş ülkeler yüzde 2,7 ve gelişen ülkeler ise yüzde 3,9 büyüme sergileyebildiler. 2022 yılında dünya ekonomisinde yaşanan bu gelişmeler makine sektörünü de birçok yönüyle etkiledi. Öncelikle sıkı para politikaları sonucu talepte görülen yavaşlamayla makine ve teçhizat yatırımları yavaşladı; 2021 yılında yüzde 16 büyüyen dünya makine ve teçhizat yatırımlarında büyüme 2022 yılında yüzde 4,2’ye kadar geriledi. Benzer şekilde, üretim artışı da yatırımlarda ve talepteki düşüşe bağlı olarak yavaşlarken, dünya makine sanayisinde 2021 yılında yüzde 14,7 olan üretim artışı 2022’de yüzde 4’e düştü. Küresel makine ve teçhizat ihracat ise 2021 yılındaki yüzde 18,8’lik artışla 1,95 trilyon dolara ulaşmıştı. 2022 yılında ihracat artışı yüzde 5,6’ya gerilerken, dünya makine ve teçhizat ihracatı 2022’de 2,06 trilyon dolar oldu. 

TÜRKİYE EKONOMİSİ 2022’DE YÜZDE 5,5 BÜYÜDÜ

Türkiye ekonomisi de 2022 yılına yeni bir model uygulaması ile başladı ve yeni ekonomi modeli uygulaması yıl boyunca devam etti. Şubat ayı sonunda çatışmaya dönüşen RusyaUkrayna kriziyle birlikte ekonomi üzerindeki baskılar artarken, 2022 yılının ikinci yarısında küresel ekonomide uygulanan sıkı para politikaları ve yavaşlama Türkiye’yi de etkisi altına aldı ve özelikle dış talepte görülen durağanlaşma büyüme hızının düşmesine neden oldu. Diğer yandan, yıl genelinde TL’deki değer kaybı ile enflasyonda önemli ölçüde bozulma yaşanırken, yeni ekonomi modeli enflasyonla mücadelede başarılı olamadı.Bu çerçevede Türkiye ekonomisi 2022 yılında yüzde 5,5 büyüme sergilerken, 2021 yılında ihracatta, üretim artışında ve yeni yatırımlardaki sağlıklı büyüme trendi de hızını yitirdi ve 2022’de büyüme daha çok iç tüketime ve ithalata dayalı gerçekleşti. Makine ve teçhizat yatırımları özellikle yılın ikinci yarısında yavaşlarken, 2021’de yüzde 21,8 büyüyen makine ve teçhizat yatırımları 2022 yılında yüzde 9,6 büyüme gösterebildi. Benzer şekilde, 2021’de yüzde 24,9 artarak 20,2 milyar dolar olan makine ihracatı da büyüme hızını düşürdü ve 2022’de yüzde 11,6’lık artışla 22,55 milyar dolar ihracat gerçekleştirildi. Makine ve teçhizat üretiminde 2021 yılındaki yüzde 31,2’lik artış, 2022’de yüzde 15,6’ya gerilese de sektörün kapasite kullanım oranı 2022’de 0,5 puan artarak yüzde 75,1’e yükseldi. KKO artışının en önemli nedeni, makine ve teçhizat talebinde yurt içi ve yurt dışında yaşanan hızlı büyüme sonucu sanayide mevcut kapasitelerin kullanımının da artmasıydı. 

SEKTÖRE GİRİŞİM EĞİLİMİ SÜRÜYOR

 Makine imalat sanayisinde girişim eğilimi ise yükseliş eğilimini sürdürüyor. Salgın sonrası koşullar dünya genelinde makine ve teçhizat yatırımlarında hızlı bir büyümeye yol açmış, buna bağlı olarak makine ve teçhizat talebi de artmaya başlamıştı. Türkiye’de de son yıllarda makine sanayisine verilen destekler girişimlerin özendirilmesinde önemli rol oynamaya devam ediyor. Ayrıca salgın sonrası yakından tedarik ve tedarik güvenliği eğilimleri de önem kazanırken, Türkiye bu konuda önemli bir avantaj kazanarak ek tedarik talebiyle de karşılaşmıştı. Benzer şekilde, 2022’deki jeopolitik risklerle birlikte Türkiye’den makine tedariki iki yönlü artarken, Türkiye imalat sanayisine yönelik tedarik talebi yurt içinde özellikle bu sanayide yeni kapasite ve tevsi, modernizasyon yatırımlarında sıçramaya yol açtı. Yeşil ve dijital dönüşüm yatırımlarının da hızlanmasıyla birlikte yurt içindeki makine ve teçhizat talebinde de hızlı büyüme yaşanırken, 2015’teki 38.298 girişim sayısı 2022’de 54.753’e ulaştı. 

CİRO VE İSTİHDAMDA YÜKSELİŞ SÜRDÜ

 Rapordaki verilere göre makine sanayisinin cirosu iç ve dış satışlardaki hızlı büyümeye bağlı olarak 2022’de yüzde 105,9 artarken, 785,72 milyar TL’ye yükselmiş durumda. Son 20 yılın en yüksek büyüme hızını yaşayan makine sanayisi, ihracat artışının yanı sıra iç pazardaki canlılığın da etkisiyle ciro artış hızını yükseltmeyi başardı. Diğer yandan, makine sanayisi cirosunun imalat sanayisi toplam cirosu içindeki payı da 2022 yılında yüzde 7,2 olarak gerçekleşti. Bu oran, önceki yıllara göre kısmi olsa da düşüşlere işaret ediyor ve diğer imalat sektörlerinde de önemli ciro artışları olduğunu bize söylüyor. İstihdam verilerinde ise 2022’de girişim sayısı ve üretimdeki artışa paralel olarak yüzde 7,8’lik bir artış yaşandığını görüyoruz. 2022’de 481.467’ye yükselen makine sanayisi istihdamının toplam imalat sanayisi istihdamı içindeki payı da yüzde 9,6’ya yükseldi.

ÜRETİM DEĞERİ VE KATMA DEĞER YÜZDE 100’ÜN ÜZERİNDE ARTTI

Türkiye makine sanayisinin toplam üretim değeri 2022 yılında yüzde 103,7 artar- ken, toplam üretim değeri 730,92 milyar TL’ye ulaştı. 2022 yılında makine sanayisinde üretici fiyat artışı yıllık yüzde 63,4, yıl ortalaması da yüzde 89,7 olarak gerçekleşti. Üretici fiyatlarındaki yüksek artış üretim değerinde de yüksek genişlemeye neden oldu. Makine sanayisinin toplam imalat sanayisi üretim değeri içindeki payı da 2021’e göre bir parça düştü ve 2022’de yüzde 7,09 olarak gerçekleşti. Üretim değerindeki hızlı büyüme, yaratılan katma değerde de yüksek artış sağladı. Hali hazırda makine sanayisi yıllar itibarıyla daha yüksek katma değerli üretim yapıyor ve ürünler üretiyor. 2022’de de bu eğilim değişmedi ve yaratılan mutlak katma değer büyüklüğü yüzde 111,1 oranında önemli bir artış göstererek 195,13 milyar TL’ye ulaştı. Toplam imalat sanayisi katma değeri içinden makine sanayisinin aldığı pay da 2022’de yüzde 8,59 olarak gerçekleşti. 

YABANCI YATIRIMDA DÜŞÜŞ SÜRÜYOR

Buraya kadarki olumlu seyir, ne yazık ki yabancı sermaye yatırımlarında pozitif bir görünüm sergilemiyor. Son yıllarda Türkiye’ye gerçekleşen yabancı yatırım oranındaki düşüş eğilimi 2022’de de devam ederken, 2022 özelinde, yakın coğrafyamızdaki jeopolitik risklerin de etkili olduğu söylenebilir. Bu çerçevede, imalat sanayisine yönelik yabancı sermaye yatırımları 2021 yılında 1,66 milyar dolar olarak gerçekleşmişken, 2022’de 1,59 milyar dolara geriledi. Salgın öncesi dönemin de altında kalan yatırım miktarı, makine özelinde de görece sınırlı ve düşük kalmaya devam etti. 2021’de makine sanayine yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımları 70 milyon dolar olarak gerçekleşmişken, 2022’de 44 milyon dolarlık yabancı yatırım yapıldı. Diğer yandan, makine sanayisinin imalat sanayisine yönelik toplam yabancı sermaye yatırımları içindeki payı da yıllar itibarıyla düşük kalmaya ve dalgalı bir görünüm sergilemeye devam ediyor. Bu kapsamda, 2021’de yüzde 4,23 olan pay 2022’de yüzde 2,77 gerilemiş durumda. Bu açıdan, makine sanayisinin sahip olduğu potansiyel ve imalat sanayisi içinden aldığı pay ölçüsünde yabancı sermaye yatırımı çekemediğini söyleyebiliriz.

MAKİNE SANAYİSİNİN 2022 YILI PERFORMANSI YÜKSEK GERÇEKLEŞTİ

 Rapor, devam eden bölümlerinde makine imalat sanayisindeki finans yapısından sektördeki teknoloji faaliyetlerine, bölgeselleşme ve kümelenme eğilimlerinden sektörün dış ticaretine uzanan Kapsamlı analizlerini de içeriyor. Devamında da tüm bu analizleri alt segmentler bazında detaylandırıyor. Küresel ölçekteki gelişmeler ışığında dünya makine sanayisine de odaklanan rapor, bu gelişmelerin makine sektörüne etkilerini incelerken önemli üretici ülkelerin birbirleriyle karşılaştırmalı analizlerine de yer veriyor.Rapor, son aşamasında, Türkiye makine sanayisinin 2022 yılı performans değerlendirmesini, 21 gösterge Işığında ele alıyor. Buna göre, 21 göstergeden 12’sinde pozitif (2021 yılında 15’i pozitif), altısında durağan (2021 yılında altısında durağan) gelişme sergileyen Türkiye makine sanayisi, 2022 yılında yabancı sermaye yatırımı, teşvikli makine yatırımları ve endüstriyel tasarım tescil sayısı olmak üzere üç başlıkta negatif (2021 yılında negatif gösterge yoktu) gelişme yaşamış gözüküyor. Üretim, istihdam ve yatırımlarla ilgili göstergelerde yüksek bir pozitif performans sergilendiği dikkat çekerken, ihracat göstergelerinde 2022 yılında pozitif performans olan gösterge sayısı da artmış durumda. 2022’de özellikle ihracatta önemli bir başarı sergileyen sektör, dünya ihracatı içindeki payını yüzde 1,09’a yükseltirken, Ar-Ge alanındaki verilerin bir bölümü 2021 yılına ait olsa da genel olarak makine sanayisinin teknoloji performansının durağanlaşmaya başladığı da dikkat çekiyor.