Ukrayna’nın ülkemize olan coğrafi yakınlığı, 47 milyonluk bir pazar teşkil etmesi, yetişmiş insan gücü, hammadde kaynaklarının zenginliği ve birçok sektördeki yeni yatırım ve modernizasyon ihtiyacı dikkate alındığında iki ülke ...

UKRAYNA’NIN ÜLKEMİZE OLAN COĞRAFİ YAKINLIĞI, 47 MİLYONLUK BİR PAZAR TEŞKİL ETMESİ, YETİŞMİŞ İNSAN GÜCÜ, HAMMADDE KAYNAKLARININ ZENGİNLİĞİ VE BİRÇOK SEKTÖRDEKİ YENİ YATIRIM VE MODERNİZASYON İHTİYACI DİKKATE ALINDIĞINDA İKİ ÜLKE ARASINDA TİCARİ VE EKONOMİK İLİŞKİLERİN GELİŞTİRİLMESİ YÖNÜNDE ÖNEMLİ BİR POTANSİYEL BULUNDUĞU GÖRÜLÜYOR.   

Sovyetler Birliği’nin dağılması sürecinden başlayarak 1990- 1999 yılları arasında ağır bir ekonomik kriz yaşayan Ukrayna’da, 2000-2005 yılları arasındaki hızlı ekonomik büyüme Ukrayna’yı sadece geçiş ekonomileri arasında değil Avrupa ülkeleri arasında da büyüme hızı açısından öne çıkarıyor. Bununla birlikte, on yıl boyunca süren krizin bir yansıması olarak GSYİH hala 1990’lardaki düzeyine ulaşamamış durumda. Ukrayna 1991 tarihindeki bağımsızlık ilanı ndan sonra geçen dönemde ekonomik yapının serbest piyasa ekonomisine dönüştürülmesinde önemli mesafe kaydetti. Ukrayna’nın 2008 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olması da ülkenin küresel ekonomik sistem ile bütünleşmesi açısından büyük bir öneme sahip. Ukrayna, AB ile imzaladığı ortaklık Anlaşması çerçevesinde AB ile Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmasına yönelik mevzuat uyumunu 2010 yılına kadar tamamlamayı arzu ediyor. AB ile ortaklık geliştirme yolunda yapılan müzakerelerden Ukrayna’nın beklentisi tam üyelik iken Avrupa Birliği bu konuda yakın ortaklığı tercih ediyor. Bağımsızlık sonrası, sekiz yıllık daralmayı takiben, Ukrayna ekonomisinin 1999 yılından bu yana sürekli bir büyüme trendi yakaladığı görülüyor. 2007 yılındaki yüzde 7,6’lık büyümenin ardından 2008 yılında da ekonomide yüzde 2,1 oranında büyüme gözlenmiş. Ancak, yo- ğun bir şekilde demir çelik ürünleri ihracatı na dayalı Ukrayna ekonomisinde anı- lan sektörde yaşanan sorunlar genel ekonomik yapıda da kendini derhal hissettiriyor. Özellikle doğal gaz kullanarak çalışan demir-çelik sektörünün doğal gaz fiyat artışlarından da yoğun bir şekilde etkilendiği biliniyor. 2008 yılı GSYİH cari fiyatlarla yaklaşık olarak 180 milyar dolar ve kişi başına dü-   şen milli gelir yine cari fiyatlarla yaklaşı k 3 bin 899 dolar olarak gerçekleşmiş. Sektörel GSYİH artışında 2008 yılında yüzde14 oranındaki yükseliş ile hizmetler sektörü ilk sırada yer alıyor. 2007 yı- lında yüzde 16,6 oranında gerçekleşen tüketici fiyat endeksi artışı, 2008 yılında yüzde 22,3 olmuş. Ukrayna’da 2008 yı- lında işsizlik oranı ise yüzde 3. 


KÜRESEL KRİZDEN EN FAZLA ETKİLENEN ÜLKELERDEN BİRİ
2008 yılı sonunda etkilerini tüm dünyaya yayan küresel mali krizden en fazla etkilenen ülkelerin başında Ukrayna geliyor. Bunun başlıca nedenini ülkede devlet gelirlerinde bir istikrar bulunmaması ve Ukrayna özel sektörünün yüksek oranlı borçlanması oluşturuyor. Ülkede son derece kırılgan yapıda çok sayıda bankanın mevcudiyeti finansal açıdan ülkenin risklere açık olmasının ana nedeni olarak gösteriliyor. Aynı şekilde, ülkedeki kronik siyasi istikrarsızlı k ekonomi alanında alınması gerekli önlemlerin alınması ve alınacakların da uygulanmasını imkânsız hala getiriyor. Ukrayna ekonomisi Rusya Federasyonu’ndan gelen doğalgaza önemli derecede bağımlı olmakla birlikte, Rus do- ğalgazını Avrupa’ya ileten boru hatları da esas olarak Ukrayna topraklarından geçiyor. 2006 yılının ilk günlerinde Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasında doğalgaz fiyatı konusunda ciddi bir kriz patlak vermişti. Benzer bir kriz 2009 yılı ilk günlerinde de yaşanmış, Ukrayna’nı n Rusya’ya borcunu ödememesi nedeniyle Ukrayna’ya bir süreliğine gaz verilmemiş ancak, Ukrayna’nın hatlara müdahale ederek Avrupa’ya gaz akışını engellemesi ile olay uluslar arası bir sorun haline dönüşmüştü.  

DOĞALGAZ SORUNUNA KALICI BİR ÇÖZÜM BULUNMUŞ DEĞİL
Ukrayna ile Rusya Federasyonu arasındaki siyasi ilişkilerin seyrine bağlı olarak   doğalgaz alanında bu tür sorunlar yaşanması her zaman için mümkün. 2009 yılı başında yaşanan sorun da Avrupa Birliğinin devreye girmesi ve iki ülkenin devlet başkanı ve başbakanlarının müzakereleri neticesinde belirlenen yeni ödeme planı ve fiyat artışı ile çözülebilmiştir. Ancak, Ukrayna ekonomisinde yaşanan sorunlar önümüzdeki dönemde sanayisi önemli oranda doğalgaza bağımlı ülke nin doğal gaz borçlarını ödemede nasıl bir yöntem izleyeceği konusunu gündeme getirmektedir. Uzun dönemde Ukrayna’nın doğalgazı piyasa fiyatlarından alacak olması, ülkedeki doğalgaz tüketimini önemli derecede etkileyecektir. Hâlihazırda, Ukrayna Avrupa’daki 5. büyük doğalgaz kullanıcı- sı ülke konumundadır. Kısa dönemde doğalgaz fiyat artışı Ukrayna’nın ödeme ler dengesine ilave bir yük getirecek ve sanayi tesisleri yüksek enerji maliyetleriyle çalışma durumunda rekabetçiliklerini koruma konusunda zorlanabileceklerdir.  

ÖZEL SEKTÖRÜN BORCU YÜKSEK
Ukrayna’nın dış borcu 100 milyar dolar civarında olup, bunun yalnızca 20 milyar doları devlet borcudur, kalan miktarın 35 milyar doları bankaların, 45 milyar doları da özel sektör borcudur. Ülkenin borcu çevrilemeyecek bir seviyede olmamakla birlikte siyasi çekişmeler söz konusu rakamı n olması gerekenden daha büyük etki yaratmaktadır. Nitekim, IMF ile yapı lmış bulunan ve 16,4 milyar dolar büyüklüğ ündeki Standby Anlaşması gereği serbest bırakılması gereken ikinci dilim kredi ülkedeki siyasi ortamın bir sonucu olarak taahhütlerin yerine getirilememesi ve bütçe açık hedefinde anlaşılamaması nedeniyle serbest bırakılamamaktadır. Bu konuda da ülke üzerine düşen yükümlülükleri yerine getirmekte direnmekte ve bütçe disiplinine uymak istememektedir.  

UKRAYNA’NIN İTHALAT VE İHRACAT DENGESİ
BM verilerine göre; bir önceki yıla kıyasla Ukrayna’nın ihracatı yüzde 35,9 artarak 2008 yılında 67 milyar dolar olmuştur. Ülkenin genel ihracatında en çok payı alan ilk üç ülke sırasıyla Rusya, Türkiye ve İtalya’dır. Ukrayna’nın önemli ihraç ürünleri ise “demir ve çelik”, “mineral yakıtlar, yağlar” ve “hububat” tır. Makine ve aksamları ürün grubu Ukrayna’nı n toplam ihracatından yüzde 5,2 pay almaktadır. Ukrayna’nın ithalatı ise yüzde 41 artarak 2008 yılında 85,5 milyar dolara ulaşmıştı r. Ülkenin genel ithalatında en çok payı alan ilk üç ülke sırasıyla Rusya, Almanya ve Türkmenistan olmuştur. Önemli ithal kalemleri ise “mineral yakıtlar, yağlar”, “demiryolu harici karayolu taşıtları ve aksamları”, “makine ve aksamları” dır. Ülkenin genel ithalatında makine ve aksamları nın payı yüzde 11,2 seviyesinde.  


TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARET ATAĞI
Türkiye ile Ukrayna arasındaki ticari ilişkilerin temel dayanağı 4 Mayıs 1992 tarihinde imzalanan ve 20 Nisan 1994 tarihinde yürürlüğe giren Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasıdır. 2008 yılı verilerine göre Ukrayna Türkiye’nin ihracatında 15.; ithalatında ise 8. sırada yer almaktadır. Türkiye ise 2000 yılından bu yana Ukrayna’nın en çok ihracat yaptığı ilk 3 ülke arasında yer almaktadı r. 2008 yılı itibariyle Türkiye Rusya Federasyonu’nun ardından Ukrayna’nı n en çok ihracat yaptığı 2. ülke konumundadı r. Ukrayna ile olan ticaretimizde, dış ticaret dengesi sürekli ülkemiz aleyhinde gerçekleşmektedir. Bunun temel nedeni ülkemizin Ukrayna’dan ağırlıklı olarak hammadde ithal etmesidir. Ukrayna ile AB arasında Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmasını da içeren Ortaklı k Anlaşması müzakerelerine 2007 yı- lında başlanmıştır. Türkiye’nin Gümrük Birliği çerçevesinde AB’nin tercihli ticaret rejimlerini üstlenme yükümlülüğü ve AB ile Ukrayna arasında imzalanacak olası bir STA’nın ihracatçılarımız üzerinde yaratacağı olumsuz etkinin bertaraf edilmesi amacıyla, AB’ye paralel olarak, Türkiye ile Ukrayna arasında bir STA imzalanması yönündeki görüşmelere Haziran 2007 tarihinde başlanmıştır. Türkiye ile Ukrayna arasındaki ticaret hacmi 2000 yılında 1.2 milyar dolar iken 2008 yılında 8,3 milyar dolar seviyesine ulaşmış bulunmaktadır. 2008 yılında   2.188 milyon dolar ihracatımıza karşılık, söz konusu ülkeden 6.106 milyon dolar ithalatımız bulunmaktadır. Ukrayna ile dış ticaretimiz söz konusu ülke lehine fazla vermekte olup, bu dış ticaret açığı 2008 yılında 3.919 milyon dolar olmuştur. Diğer taraftan, 2008 yılında Ukrayna’ya olan ihracatımız yüzde 47,7 artarken, ithalatı mız yüzde 35,1 oranında yükselmiştir. 2009 yılı Ocak-Ekim döneminde ise; bir önceki yıl aynı dönemine göre ihracatı mız yüzde 58,4, ithalatımız ise yüzde 52,9 gerilemiştir. 2008 yılı sonunda küresel ekonomide yaşanan finansal ve sonrası nda reel sektöre yayılan kriz nedeniyle 2009 yılı Ocak-Ekim döneminde ticaret hacminde daralma yüzde 54 oranında gerçekleşmiştir. İki ülke arasında dış ticaretin daha yakından incelenmesi amacıyla fasıl bazında verilere bakıldığında; 2008 yılında Türkiye’nin Ukrayna’ya yaptığı toplam ihracat içinde en büyük paya sahip olan ürün grubunun 475 milyon dolar ile “motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet ve diğer” olduğu görülmektedir. Bu ürün grubunu, “plastik ve plastikten mamul eşya” ile “makine ve aksamları” izlemiştir. 2008 yılında Türkiye’nin Ukrayna’dan yaptığı toplam ithalat içinde en büyük paya sahip olan ürün grubu “demir ve çelik” dir. Bu ürün grubunu “gübreler” ve “hayvansal ve bitkisel yağlar ve bunları n müstahsalları” izlemektedir. 84. fası lda bulunan “makine ve aksamları” ise Ukrayna’dan ithalatımızda 21. sırada bulunmaktadı r.  


UKRAYNA MAKİNELERİNİ YENİLİYOR
Doğal kaynaklarının zengin oluşu ve Sovyet dönemindeki planlama Ukrayna'yı sanayi sektöründe, her ne kadar eski ve enerji yoğun teknolojiye sahip olsa da, belirli bir gelişmişlik düzeyine getirmiştir. Sovyetler Birliği döneminde Ukrayna'da, ağır sanayi ve savunma sanayi ön planda yer almış, ancak bağımsızlıkla birlikte merkezi otorite dağılmış ve piyasa mekanizmasının geliştirilmesinde güçlüklerle karşılaşılmıştır. 1993'ten itibaren Ukrayna sanayisi yapısal değişiklikler yaşamıştır. Temel sanayi olarak adlandı rılan enerji sektörü ve çelik sanayi üretiminin genel sanayi üretimi içindeki payı artarken, imalat sanayi olarak adlandı rılan makine yapımı ve hafif sanayi üretiminin payı azalmıştır. Ukrayna sanayisinde önemli sektörler makine imalatı, gıda, demir-çelik, metalurji, kimyasallar, uçak ve gemi inşa sanayisidir. Makine üretimi ve kimyasallar alanlarındaki en büyük sorun, eski teknolojilerin kullanılıyor olması ve ithal edilen mallarla rekabet edilememesidir. Bu nedenle üretim istenen seviyeye ulaşamamaktadı r. Fakat özelleştirme süreciyle birlikte bu alanlarda bir canlanma gözlenmektedir. İmalat sanayi içinde en hızlı büyüyen alt grup makine imalatı olmuştur. Makine imalatını kağıt ve selüloz sanayi ile ağaç ve ağaç işleme sanayi izlemiştir. Ukrayna sanayisi enerjiye oldukça ba- ğımlıdır. Ancak, enerji girdilerinin fiyatları gelişmiş ülkelere göre nispeten daha ucuzdur. Ukrayna’nın 2008 yılında makine ihracatı yüzde 27,7 artmış ve 3.498 milyon dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Ülkenin makine ihracatının yarısından fazlası Rusya’ya (yüzde 56) gerçekleştirilmiştir. Rusya’yı Belarus, Kazakistan, Özbekistan ve Almanya izlemektedir. Türkiye ise 2008 yılında Ukrayna’nın makine ihraç ettiği ülkeler arasında 43. sırada yer almı ştır. 2008 yılında Ukrayna’nın makine ve aksamları ihracatında ilk sırayı 404 milyon dolar ile “turbojetler, turbo-propeller, di- ğer gaz türbinleri” almaktadır. Pozisyon bazında ilk beş kalem Ukrayna’nın makine ihracatının yaklaşık yüzde 35’ini oluşturmaktadı r. Ukrayna’nın 84. fasıl bazında makine ithalatı 2008 yılında bir önceki seneye göre yüzde 28,6 oranında artış göstererek 9.570 milyon dolar olmuştur. Almanya, Rusya, Çin, İtalya ve A.B.D. Ukrayna’nın makine ithal ettiği başlıca ülkelerdir. Türkiye ise, makine ithalatında 16. sırada bulunmaktadır. Ukrayna’nın makine ve aksamları ithalatı ndaki başlıca kalemler arasında ilk sırayı 8401 nolu GTİP’de tanımlı “nükleer reaktörler, kartuşları, yanıcı elemanlar” almaktadı r. Diğer önemli ithal kalemleri arasında ise; “alternatif-rotatif kıvılcım ateşlemeli, içten yanmalı motorlar”, “hasat, harman, biçme; ürünleri ayırma, temizleme makine, cihazları” gibi alt ürün grupları yer almaktadır. Ukrayna, makine ve aksamları ithalatında pozisyon ve alt açılımları bazında çok çeşitli gümrük verileri uygulamaktadır. Pazara giriş ile ilgilenen firmalarımızın ihraç etmeyi düşündükleri ürün bazında gümrük vergilerini http://madb.europa. eu WEB adresinden “Applied Tariffs Database” bölümüne girerek öğrenmelerinde fayda görülmektedir.  


UKRANYA İLE MAKİNE DIŞ TİCARETİMİZ 5 YILDA 2,5 KAT ARTTI
2008 yılında ülkemizin 84. fasıl itibariyle makine ve aksamları sektörü ihracatında 18. sırada bulunan Ukrayna sektör ihracatımızdan yüzde 1,42 pay almıştır. Anılan yılda Ukrayna’ya makine ve aksamları ihracatımız yüzde 11,6 artarak 145,6 milyon dolara yükselmiş; Ukrayna’dan ithalatımız ise yüzde 71,6 oranında azalarak 4,7 milyon dolara gerilemiştir. 2004-2008 yılları arasında ise; Ukrayna ile Türkiye arasındaki makine ve aksamları dış ticaret hacmi 2,5 kat artış sergilerken, bu dönemde iki ülke arasındaki dış ticaret ülkemiz lehine fazla vermiştir. 2004-2008 döneminde, Ukrayna’ya yönelik makine ihracatımız sürekli artmış, ithalatımız da ise 2008 yılında düşüş kaydedilmiştir. Ancak, 2008-2009 yılları durumun tersine döndüğü, ihracatımız azalırken ithalatımızın arttığı gözlemlenmektedir. 84. fasıl itibariyle sektör ihracatında önemli yer tutan kalemler pozisyon bazı nda incelendiğinde 2008 yılında; ilk sı- rada 8418 no’lu GTİP altında tanımlanan “buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları”, ikinci sırada 8474 no’lu GTİP altında tanımlanan “toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme vb. için makineler”, üçüncü sırada ise 8481 no’lu GTİP altında tanımlanan “muslukçu, borucu eşyası-basınç düşürücü, termostatik valf dahil”in yer aldığı görülmektedir. 2008 yılında pozisyon bazında Türkiye’nin Ukrayna’dan 84. fası l itibariyle en fazla ithal ettiği ürün grupları sırasıyla, “turbojetler, turbopropeller, diğer gaz türbinleri”, “diğer motorlar ve kuvvet üreten makineler” ve “kendine özgü fonksiyonlu makine ve cihazlar” olmuştur.  

UKRAYNA İLE DIŞ TİCARETİMİZ ÇEŞİTLENMELİ
Ukrayna’ya Aralık 2005 tarihinde Avrupa Birliği ve Mart 2006’da ABD tarafından “Pazar Ekonomisi Statüsü” tanınmıştır. 14 yıldır sürmekte olan müzakerelerin ardı ndan Ukrayna 16 Mayıs 2008 tarihinde Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üye olmuştur. Buna karşın, küresel kriz ile siyasi istikrarsızlığın bir arada gittiği Ukrayna’da ekonomik alanda alınan bir takı m önlemlerin DTÖ üyeliği ile ters düştüğ ü de gözlenmektedir. Ukrayna'nın büyük bir pazar olarak önemi göz önüne alındığında, firmalarımızın sadece dış ticaret yoluyla ticari ilişkilerini sürdürmesi yerine ekonomik ilişkilere de ağırlık vererek Ukrayna’da yatırıma yönelmeleri, ekonomik ve ticari ilişkilerimizin geleceği açısından çok önemlidir. Di- ğer taraftan, halen gıda, tekstil ve temizlik maddeleri gibi klasik mal gruplarında odaklanan dış ticaretimizin çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Ukrayna’ya ihracatta makine ve aksamları, inşaat malzemeleri, otomotiv yan sanayi, elektrikli ev aletleri ve çeşitli gıda maddeleri sektörlerinde büyük potansiyel bulunmaktadı r. Ukrayna, makine imalatı ve bilimsel araştırma konusunda ciddi bir potansiyele sahiptir. Know-how, gelişmiş teknolojik ekipman ve bilgi teknolojileri konusunda ülkede sağlam bir altyapı söz konusudur. Ukrayna’nın ülkemize olan coğrafi yakınlığı, 47 milyonluk bir pazar teşkil etmesi, yetişmiş insan gücü, hammadde kaynaklarının zenginliği ve birçok sektördeki yeni yatırım ve modernizasyon ihtiyacı dikkate alındı- ğında iki ülke arasında ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi yönünde önemli bir potansiyel bulunduğu görülmektedir.  

KAYNAKLAR: • BM İstatistik Bölümü Verileri • TÜİK Verileri • www.musavirlikler.gov.tr