AFRİKA ÜLKELERİ İÇİNDE EN REFORMİST BEŞ ÜLKEDEN BİRİ OLARAK GÖSTERİLEN SENEGAL, 1960’TA ELDE ETTİĞİ BAĞIMSIZLIĞIN ARDINDAN GİRİŞTİĞİ GEÇMİŞİN SÖMÜRGE YARALARINI SARMA ÇABALARINA HALEN DEVAM EDİYOR. UZUN BİR DÖNEM BATI SÖMÜRGECİLİĞİNİN İNSANLIK DIŞI UYGULAMALARINA MARUZ KALAN ÜLKE, GÜNÜMÜZDE GÜVENLİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR GELECEK İNŞASI İÇİN ÖNEMLİ ALTYAPI YATIRIMLARINA ŞİDDETLE İHTİYAÇ DUYUYOR. 1990’LI YILLARDAN İTİBAREN EKONOMİSİ BELİRGİN ŞEKİLDE İYİLEŞSE DE HALEN CİDDİ BİR YOKSULLUKLA MÜCADELE EDEN SENEGAL, TÜRKİYE İLE KURDUĞU KÜLTÜREL İLİŞKİLERİ TİCARET ALANINDA DA YÜKSELTECEK GÜÇLÜ BİR POTANSİYEL BARINDIRIYOR.
BM En Az Gelişmiş Ülkeler Listesi’nde yer alıyor olsa da Batı Afrika’nın gelişmiş ekonomilerinden biri olarak gösterilen Senegal, geçmişte insan ticaretinin Afrika’daki en önemli merkezlerinden biriydi. Batı sömürgeciliğinin en acımasız uygulamalarıyla asırlarca geri bırakılan, kaynakları sömürülen ve insan gücü yok edilen ülke, 1960’ta elde ettiği bağımsızlığının ardından gerçekleştirmeye başladığı reformlar ve Afrika’da darbe yapılamayan tek ülke siyasetiyle, günümüzde Afrika’nın en umut vadeden ekonomilerinden biri olmayı sürdürüyor. 1990’ların ortalarından itibaren uygulanan reformlar ve istikrarlı siyasi yapı sayesinde ekonomide belirgin bir iyileşme yakalayan ülke, bununla birlikte ülke nüfusunun yarısına yayılan yoksulluk ile mücadelesine de devam ediyor. Ülkenin ekonomik alandaki başlıca sorunları ise sömürge döneminin yansımaları, eğitim imkânlarının kısıtlı oluşu, ihracatın MBUR çeşitlendirilememesi, cari açık, yüksek işsizlik ve yoksulluk olarak sıralanıyor. Yaşanan bu ekonomik zorluklar, Senegal’in özellikle Avrupa ülkelerine yoğun göç vermesine de neden oluyor.
AFRİKA’NIN MAKUS TALİHİ
Senegal, Paleolitik dönemden günümüze kadar kesintisiz insan yaşamına dair kanıtlara sahip dünyadaki birkaç ülkeden biridir. Ancak bölgeye dair bilinen en eski yazılı kaynaklar 9’uncu yüzyıldan itibaren bölgede varlık gösteren Tekrûr Devleti hakkındadır. Bu coğrafyada o yüzyıllardan itibaren Gane Devleti, Volof Krallığı, Mali Sultanlığı ve irili ufaklı diğer yerel emirlikler hüküm sürmüştür. Bununla birlikte, 15’inci yüzyıldan itibaren Portekiz, Hollanda, Fransa ve Büyük Britanya’nın sömürgeciliğine karşı koyamayan Senegal, Afrika'nın batı ucundaki konumuyla Avrupa’nın köle ticareti için elverişli bir üssü haline getirilmiştir. Avrupalı güçler, Senegal'in Gorèe adasını ana karadaki savaşan şefliklerden köle satın almak için bir üs olarak kullanırlarken, Senegal'deki köle ticaretinin zirvesinde, Senegal nüfusunun üçte birinden fazlasının köleleştirildiği düşünülüyor. 1815 yılında Fransa’nın köleliği kaldırmasıyla yeni bir döneme giren Senegal, bu kez de doğal kaynaklarının yağmalanmasıyla karşı karşıya kaldı. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Senegallilere Fransa vatandaşlığı hakkı tanınmış, Senegal Fransa’nın bir vilayeti olarak ilan edilmiş ve ülke 1958’de Fransız Uluslar Topluluğu içinde özerk bir cumhuriyet hâline getirilmişse de Senegal 1960 yılında bağımsızlığını ilan etmiş ve Fransa’nın boyunduruğundan kurtulmuştur.
YAPISAL REFORMLAR BÜYÜMEYİ HIZLANDIRDI
Senegal, Fransızca konuşulan Batı Afrika ülkeleri arasında sanayi gelişmişliği açısından Fildişi Sahili’nden sonra ikinci sırada yer alır. Bu başarının temeli, 1994 yılında başlatılan ve önceki ekonomi politikalarına göre şok sayılacak tedbirler içeren yapısal reformlara dayanmaktadır. Kamu tarafından belirlenmekte olan fiyatların serbest bırakılması ve kamu teşviklerinin kaldırılması bu tedbirlerden bazılarıdır. Ülke 2011 yılı başındaki politik sorunların da üstesinden gelerek, takip eden yıllarda özellikle altyapı yatırımları ve enerji sektöründeki sorunların giderilmesi ile yeniden hızlı büyüme trendine girmiştir. Ülke ekonomisi tarıma dayalıdır, doğal kaynaklar ise sınırlıdır. Tarım sektörü, iş gücünün yüzde 70’ine istihdam sağladığı için ülke ekonomisi iklim koşullarına, uluslararası piyasalardaki gelişmelere ve ham madde fiyatlarına önemli ölçüde duyarlıdır. 2024 yılı verilerine göre ülkenin GSYİH'si içinde tarım sektörünün payı yüzde 16, sanayinin payı yüzde 25 ve hizmetler sektörünün payı da yüzde 59’dur. 2025 yılında cari fiyatlara göre, 35 milyar dolar olacağı tahmin edilen GSYİH’nin 2026 yılında 37 milyar dolar olması da beklentiler arasında yer alıyor.
TARIM SEKTÖRÜ SANAYİYİ DE BİÇİMLENDİRİYOR
Ülke GSYİH’si içinde payı hiçbir zaman yüzde 20’yi geçmemiş olsa da tarım sektörü Senegal ekonomisinin kalbidir. İstihdam ve millî gelirin dörtte birini karşılayan sanayi sektörü de yoğun olarak tarım ürünlerinin işlenmesi üzerinde gelişmiştir. Senegal sanayisinde öne çıkan alanlar, yer fıstığı işleme, konservecilik, altın ve fosfat madenciliği, gübre ve gemi yapımı olarak sayılabilir. Hizmet sektörü ise millî gelirin yarısından fazlasını karşılamaktadır. Son yıllarda inşaat ve turizm öne çıkan sahalar olup, turizm ülke için en önemli döviz kaynağıdır. Dakar, Thiès ve Ziguinchor turizmde hareketliliğin yaşandığı bölgelerdir. Ülkeyi ziyaret eden turistlerin çoğunluğu Avrupalı, bunların yarıdan fazlası da Fransız’dır.
DIŞ TİCARETİ DENGELİ BÜYÜYOR
Diğer yandan Senegal dış ticaretinde dengeli bir artış söz konusudur. 2000’lerin başında 2,5 milyar dolar olan dış ticaret hacmi, 2010’da 7 milyar dolar sınırına dayanmıştır. 2019’da 4,2 milyar doları ihracat, 8,1 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 12,3 milyar dolarlık bir dış ticaret gerçekleşirken, 2024 yılında ülkenin ihracatı 4,7 milyar dolara, ithalatı da 13,2 milyar dolara yükselmiştir. Ülke ihracatının çeşitlendirilmesi, Senegal’in başlıca sorun başlıklarından biridir. Cari açık, artan işsizlik oranı ve yoksulluk ise Senegal ekonomisinin diğer önemli sorunları olarak gösterilebilir. Özellikle genç nüfus işsizlik konusunda daha büyük sıkıntı içindedir. Bu durum, Avrupa ülkelerine yasa dışı göç olgusunu da tırmandırırken, yüzde 10’un altında tutulması zorlaşan işsizlik, sağlık koşullarının ve eğitim seviyesinin yetersizliği nedeniyle ülke ekonomisi ve siyasetindeki baskıyı da artırmaktadır.
ÜLKEDE İNANÇ ÇOK ÖNEMLİ
Toplam nüfusu 2025 yılı tahminine göre 19,2 milyon olan Senegal’de nüfusun yaklaşık yüzde 15’i başkent Dakar’da yaşıyor. Senegal nüfusunun 2030 yılında 22 milyon kişi olacağı tahmin edilirken, ülkede çok sayıda farklı etnik grup da bulunuyor. Din, Senegal kültüründe oldukça önemli bir yere sahipken, ibadet etmeyenler kuşku ile karşılanabiliyor. Ülkenin yaklaşık yüzde 95’i, kökleri 11’inci yüzyıla uzanan Müslümanlardan oluşuyor. Diğer yandan, Fransızca, koloni döneminde okullarda öğretilen şekliyle resmi dil olmakla birlikte ülkede herkes kendi yerel dilini konuşabiliyor. Bu kapsamda, Senegal’de çok sayıda yerel dil bulunurken, bu dillerin yazılı değil sözlü diller olması dikkat çekiyor. Bu dillerden en yaygın olarak kullanılanı Volof diliyken, nüfusun yüzde 80’ine yakını bu dili konuşabiliyor.
TÜRKİYE İLE TİCARETİ GÜÇLENİYOR
Türkiye ve Senegal arasındaki kültürel ve ticari ilişkiler de son yıllarda yakaladığı ivmeyi koruyor. Karşılıklı ticaret hacmi 2005 yılında 35 milyon dolar seviyesindeyken, 2024’te bu oran 400 milyon dolara yaklaşmıştır. Türkiye’den Senegal’e gerçekleşen ihracat 2024’te 374 milyon dolar olurken, Türkiye’nin Senegal’den ithalatı ise 16,6 milyon dolar değerinde gerçekleşmiştir. Türkiye’den Senegal’e ihraç edilen başlıca ürünler; elektrikli makine ve cihazlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, demir çelik, hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar, plastikler ve mamulleri sıralanırken, iki ülke arasındaki ticaret hacminin önümüzdeki dönemde de artarak devam etmesi bekleniyor. 2024 yılında Senegal’den ithal edilen ürünler ise gıda sanayi kalıntıları, hayvan yemleri, çimento, toprak, taş, tuz, kükürt, alçı, kireç, kurşun ve kurşundan eşya, balıklar ve su ürünleri olarak dikkat çekiyor.
MAKİNE TİCARETİNDE PAYIMIZ YÜKSEK
Ülkenin ekonomik verileri ve makine özelinde güncel ticaret rakamlarını incelediğimizde, BM İstatistik Bölümü verilerine göre Senegal’in makine ihracatının, 2024’te yüzde 12,8 artarak 76,7 milyon dolar olarak kayda geçtiğini görüyoruz. Senegal’in en çok makine ihraç ettiği ülkeler sıralamasında ise ilk sırada 12,1 milyon dolarla Fildişi Sahilleri, ikinci sırada 7,9 milyon dolarla Mali ve üçüncü sırada 6,9 milyon dolarla Birleşik Krallık yer alıyor. Türkiye ise 2024’te Senegal’den gerçekleştirdiği makine ithalatında yüzde 51,5’lik artış ve 574 bin dolarla 29’uncu sırada yer almıştı. Bu dönemde Senegal’in Türkiye’ye gerçekleştirdiği 16,6 milyon dolarlık toplam ihracat içindeki makinenin payı da yüzde 3,4 olarak kayda geçti. Aynı dönemde Senegal’in toplam ihracatının 6,3 milyar dolar olduğunu ve makine ihracatının toplam ihracattan yüzde 1,2 pay aldığını da söyleyelim. Diğer yandan makine ithalatının, 11,4 milyar dolarlık toplam ithalattan yüzde 9 pay aldığı Senegal’de, 2024’te yüzde 8,8 düşüşle 1 milyar doları aşkın tutarda makine ithal edildi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Senegal’in en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 234,2 milyon dolarla Çin yer alıyor. Listenin ikinci sırasında bulunan Fransa’dan 140 milyon dolar değerinde makine ithal edilirken, üçüncü sıradaki İtalya’dan 2024’te ithal edilen makinelerin değeri ise 57,3 milyon dolar oldu. Bu dönemde Senegal’in makine ithalatında 6’ncı sırada yer alan Türkiye’den de yüzde 75,7’lik artışla 52 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirildi. Bu veriyle, Senegal’in toplam 1 milyar dolarlık makine ithalatından 2024’te Türkiye’nin aldığı payın yüzde 5,2 oranında gerçekleştiğini; Senegal’in Türkiye’den yaptığı 374,2 milyon dolarlık toplam ithalat içinde makinenin payının ise yüzde 13,9 olduğunu söyleyebiliriz.
SENEGAL İLE TİCARETTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
. Senegal kültüründe misafirperverlik oldukça önemlidir. İş toplantıları genellikle samimi bir şekilde gerçekleşir ve kişisel ilişkilerin önemi vurgulanır. İş bağlantıları yapmak için öncelikle insanlar arasında güvenin oluşması gerekmektedir. 2. Senegal’de iş yaparken, kişisel ağlar ve ilişkilerin önemi büyüktür. İş bağlantıları genellikle tanıdıklar aracılığıyla yapılır ve güven ilişkisine dayanır. İş anlaşmaları genellikle kişisel ilişkilerin güçlü olduğu insanlar arasında gerçekleşir. 3. Senegal, etnik çeşitliliğe ve farklı kültürlere sahip bir ülkedir. Bu nedenle iş ortamı da çok kültürlüdür. Farklı diller ve kültürlerle etkileşim halinde olmak yaygındır ve çeşitlilik takdir edilir. 4. Senegal’de selamlaşma son derece önemli bir konudur. Bir kişiyle aynı gün içerisinde birkaç kez karşılaşsanız dahi selamlaşma ritüeli gerçekleştirilmek zorundadır. Selamlaşma ve el sıkışma esnasında uzun uzun hatır sormak nezaket gereğidir. Selamlama şekli kabileden kabileye değişiklik gösterebilir. 5. Kadınlarla el sıkışmak için önce onların ellerini uzatmasını beklenir. 6. Tanıştığınız kişilere resmi olarak ve soyadlarıyla hitap edin. Senegal’de akademik, profesyonel ve onursal unvanlar çok önemlidir. 7. Senegal’de iş etiği önemlidir. İş toplantılarına zamanında gelmek, nazik ve saygılı olmak beklenir. 8. İş görüşmelerinde kişisel konuşmalara zaman ayrılabilir ve kararların alınması zaman alabilir. 9. Senegal kültüründe, sözlü iletişim büyük bir öneme sahiptir. İş görüşmeleri ve anlaşmalar genellikle yüz yüze yapılır ve sözlü anlatım becerisi önemlidir. Dolayısıyla, iyi iletişim kurma yeteneği iş yapma sürecinde avantaj sağlayabilir. 10. Senegal’de iş yapma kültürü geleneksel ve modern iş uygulamalarının bir karışımını yansıtır. Geleneksel değerler ve âdetler hala önemlidir
Kaynak: 1Özkan Aydın, “Uluslararası İş Kültürü”, s.262-265, 2Ticaret Bakanlığı, Senegal İş Kültürü Sayfası ancak aynı zamanda teknolojiye ve modern iş yönetimine de uyum sağlanmaktadır. 11. Senegal hükümeti, iş dünyasını teşvik etmek ve yabancı yatırımları çekmek için çeşitli önlemler almaktadır. Yatırımcılara vergi kolaylıkları, teşvikler ve iş düzenlemeleri gibi destekler sunulsa da iş yapma kültürü her ülkede olduğu gibi Senegal’de de değişkenlik gösterebilir ve her durumda kişisel deneyimler ve yerel iş uygulamaları da önemlidir. Bu nedenle, Senegal’de iş yapmak isteyenlerin yerel iş ortamını ve iş adetlerini anlamak için yerel kaynaklara da başvurmaları önemlidir.
