Orta Afrika’nın batı kıyısında küçük bir ülke olan Gabon’un kuzeybatısında Ekvator Ginesi, kuzeyinde Kamerun, doğu ve güneyinde Kongo Cumhuriyeti, batısında ise Gine Körfezi yer alıyor. 

Orta Afrika’nın batı kıyısında küçük bir ülke olan Gabon’un kuzeybatısında Ekvator Ginesi, kuzeyinde Kamerun, doğu ve güneyinde Kongo Cumhuriyeti, batısında ise Gine Körfezi yer alıyor. Adını Portekizce’de şapka anlamına gelen “gabão” kelimesinden alan ülkeye bu adı ise Coğrafi olarak şapkaya benzediği için Portekizli denizcilerin verdiği rivayet ediliyor.

1474 yılında, Portekizli denizci Lopez Gonzalvez tarafından keşfedilen Gabon’un özellikle kıyı kesimi, uzun müddet Portekizli gemicilerin faaliyet gösterdiği bir köle ticareti merkeziydi. Avrupa’da köle ticaretinin yasaklanmasından sonra, Fransızlar köle ticaretini önlemek ve bölgeyi sömürgeleştirmek amacıyla 19. yüzyılın ikinci yarısında bölgeye yerleşmeye başladı. 1849 yılında özgürlüğünü kazanan köleler, Gabon 

Irmağı koyundaki Libreville’e yerleşti. Fransızlar yerli kabilelerle de anlaşarak bölgede Gabon Kolonisi’ni kurdu. Ülke 1888 yılında Fransız Kongosu’na bağlandı. 1910’da Çat’tan Kongo’ya kadar bütün Fransız sömürgeleri “Fransız Ekvator AfAfrikası” adı altında birleştirilince Gabon da bu birliğe dahil edildi. 1958’de Fransa Milletler Topluluğu’na üye olarak muhtar bir cumhuriyet olan Gabon, 17 Ağustos 1960’ta Gabon Cumhuriyeti adıyla bağımsızlığına kavuştu. MÖ 7000 yılına dayanan yerleşim yerlerinin bulunduğu Gabon’da, dünyanın en eski halklarından pigmelerin bölgeye M.Ö. 1100 yıllarında geldiği düşünülüyor. Senato ve halk meclisi olmak üzere iki bölümden oluşan bir parlamentoya sahip ülkede devlet başkanı da yedi yıllığına halk oylamasıyla seçiliyor. 40 farklı etnik grubun yaşadığı ülkede nüfusun çoğunluğunu Bantular oluşturuyor. Ülkenin en eski topluluğu ise pigmelerdir. Fanglar, Etsiraslari Bapounouslar, Myeneler, Bandzabisler ve Batekeler ise Gabon’daki diğer önemli etnik topluluklar olarak sıralanıyor. Gabon, uzun yıllar boyunca Fransa sömürgesinde kaldığı için Fransız kültüründen etkilense de yerli halka özgü dans ve müzikler, kültürün 

önemli birer parçası olarak hala varlığını koruyor.

1,9 milyon ile Orta Afrika’nın en az nüfusa sahip ülkelerinden biri olan Gabon’da kentleşme oranı yüzde 80 civarındadır. Nüfus dağılımının çok dengesiz olduğu ülkede, nüfusun yarıya yakını başkent Libreville’de yaşıyor. Üç bölgeye ayrılan Gabon’da; lagünleri, ırmak vadileri ve yağmur ormanlarıyla Atlantik kıyısında kalan ve başkenti de içine alan Coastal Plain, aynı zamanda ülkenin en kalabalık bölgesidir. İkinci büyük bölge olan Central Highlands ise Kristal Dağları ve Chaillou Masifleriyle oldukça ilgi çekicidir. Ülkenin doğusundaki Jungle Interior adlı üçüncü büyük bölge ise Gabon’un en yeşil bölgesidir. Ülkenin önemli kentleri arasında ise Cap Lopez, Kango, Port-Gentil, Gamba ve Franceville sayılabilir.

720 bin kişiden oluşan işgücünün yüzde 60’ının tarım, yüzde 15’inin sanayi ve yüzde 25’inin ise hizmet sektöründe çalıştığı ülkede işsizlik oranı yüzde 25 dolayında seyrediyor. Gabon’da yoksulluk etkin bir şekilde azaltılmaya çalışılsa da nüfusun üçte biri hala fakirlik sınırının altında yaşıyor.

SAHRA ALTI AFRİKA’NIN ALTINCI BÜYÜK PETROL ÜRETİCİSİ

Nüfusunun yüzde 80’inin Fransızca konuştuğu ülkenin resmi dili de Fransızca iken ülkenin anadili Fang’ı ise nüfusun yalnızca yüzde 32’lik oranı biliyor. Gabon nüfusunun büyük çoğunluğunu Katolik ya da Protestan mezhebine mensup Hristiyanlar oluşturuyor. Nüfusun yaklaşık yüzde 73’ü Hristiyan, geri kalanı ise İslam ve Bwiti inancına mensuptur. Gabon, ülkenin yaklaşık yüzde 80’ine tekabül eden 21,5 milyon hektarlık orman alanına sahiptir. Gabon ormanlarında okoumé ve ozigo başta olmak üzere birçok ağaç türüne rastlanırken petrol hariç olmak kaydıyla GSYİH’nin yüzde 60’ını ormanlar oluşturuyor. Gabon makamları, işsizliği azaltmak ve ekonomik büyümeyi teşvik etmek için 2010 yılı Ocak ayı itibarıyla ülkeden kereste ihracatını yasaklamıştır. Balıkçılıkta da önemli bir potansiyele sahip olan ülkenin 800 kilometre uzunluğunda sahil şeridi ve çeşitli balık türlerine ev sahipliği yapan 10 bin kilometrekarelik göl ve nehir potansiyeli söz konusu. Afrika’nın refah seviyesi en yüksek ülkelerinden biri olan Gabon, doğal kaynaklar bakımından da oldukça zengindir. Ülke, Sahra Altı Afrika’nın altıncı büyük petrol üreticisidir. Petrolün yanı sıra demir, manganez, altın ve uranyum ise önemli diğer maden rezervleridir. Ülkedeki tarımsal faaliyetlerin pek çoğu kişisel ihtiyaçları karşılamaya yöneliktir. En çok üretilen ve ihracatı da yapılan tarımsal ürünler ise kahve, kakao, kauçuk, palmiye ağacı yağı ve şekerdir. Ülke, su kaynakları açısından da dünyanın üçüncü en büyük yenilenebilir su rezervlerine sahiptir. 267 bin 667 kilometrekare yüzölçümüne sahip Gabon’un yağmur ormanlarında bilinen 777 farklı türde kuş türü yaşıyor. Gabon ayrıca dünyadaki gorillerin yüzde 80’inin de evidir. Atlantik kıyısında yer alan ekvator ülkesi Gabon’da ekvatoral iklim görülür. Ülke genelinde nemli tropikal iklim şartları hâkim olduğundan ülke her mevsim sıcaktır. En sıcak günlerin yaşandığı dönem Ocak ayı iken en yağışsız ve kurak dönem Haziran-Eylül arasıdır. Kıyıya yaklaştıkça yağışların arttığı Gabon’da Aralık-Ocak ayları oldukça yağışlı geçer. Gabon mutfağı Afrika’ya özgü lezzetlerin Fransız mutfağıyla harmanlandığı oldukça özel bir mutfaktır. Senegal, Kamerun ve Kongo mutfağına özel tatların etkisinin görüldüğü Gabon’da et ve balık çokça tüketilir. Ülkenin kırsal alanlarında yemekler daha basittir. Pirinci yemeklerinde sıklıkla kullanan Gabonlular, maymun ve antilop etine de sofralarında yer verir. Nyembwé adını verdikleri tavuk yemeğini fındık yaprağı posasından hazırladıkları sosla servis eden Gabonluların en popüler tatlısı ise “beignet” adını verdikleri üstü şekerle kaplı donattır.

EKONOMİK YAPI

Gabon ekonomisi büyük ölçüde petrol, manganez ve orman ürünlerine dayanırken zengin doğal kaynakları ve az nüfusu ile de Sahra- Altı Afrika ülkelerine kıyasla yüksek kişi başı gelire sahip ülkeler arasındadır. Gabon’un cari fiyatlarla GSYİH’si 15 milyar dolar civarındadır. Cari fiyatlarla kişi başına düşen gelir ise 9-10 bin dolar civarında seyreder. Tarım sektörü, ülkenin GSYİH’sinin yüzde 5’ini oluştururken ekonomide öne çıkan ürün ise petrol. Petrol ihracatı, ülke gelirlerinin yaklaşık yüzde 63’ünü, GSYİH’nin ise yüzde 50’den fazlasını meydana getiriyor. Gabon hükümeti, ekonomik faaliyetlerde çeşitliliği artırmak amacıyla teşvik programları eşliğinde altyapı yatırımlarına yönelirken petrole olan bağımlılığı da azaltmaya çalışıyor. Dünya ekonomisinden yüzde 0,03 pay alan ülke eski bir Fransız sömürgesi olması nedeniyle Fransa ile ekonomik, politik ve siyasi bağları güçlü bir şekilde sürdürüyor. Gabon’un para politikası, bölgesel bir Merkez Bankası olan Orta Afrika Ülkeleri Bankası (Banque des Etats de l’Afrique Centrale-BEAC) tarafından belirlenip yürütülüyor. Para politikasında öncelik enflasyonun kontrolü ve CFA Frankı’nın euroya endeksli durumunun devam ettirilmesidir. Bankanın bağımsızlığı para politikasının siyasi etkilerden uzak olarak belirlenmesi ve sürdürülmesinin garantisini oluşturuyor.

BEAC tarafından çıkarılan ve Orta Afrika Ekonomik ve Para Birliği (CEMAC) üyesi ülkelerin ortak para birimi olan CFA Frankı, Fransa ile yapılan özel anlaşmalar sonucu euroya sabitlenerek konvertibl hale getirildi. CFA’nın konvertibilitesi ve istikrarı Fransız hazinesi garantisinde bulunuyor. Buna karşılık BEAC döviz rezervlerinin minimum yüzde 50’sini euro olarak tutuyor. Ayrıca, CFA Frankı’nın istikrarı sıkı para ve kredi disipliniyle sağlanmaktadır. FCA Frankı en son 1994 yılında yüzde 50 oranında devalüe edildi. CEMAC dışına yapılacak tüm para transferleri, yerleşik firmaların yurt dışından aldığı krediler de dahil olmak üzere, beyan edilmek zorunda olup, istatistiki amaçlı özel kontrol önlemlerine tabidir. 5 milyon CFA Frankı’nı aşan transferlerin BEAC tarafından yetkilendirilmiş bir banka aracılığıyla gerçekleştirilmesi gerekiyor. Ayrıca ithalat sırasında, karşılığı 100 milyon CFA Frankı’nı aşan döviz ödemelerinde gerekli dokümanların otoritelere sunulması gerekiyor. 100 milyon CFA Frankı’nı aşan tüm doğrudan yabancı yatırımların önceden finans bakanlığına bildirilmesi gerekiyor.

Her ne kadar gelir dağılımı bakımından eşitsizlikler söz konusu olsa da, Gabon, kişi başına düşen gelir sıralamasında yukarılarda yer alıyor. Bu nedenle, değerlendirmelerde sadece kişi başına düşen geliri dikkate almak gerçek durumu görme noktasında yanıltıcıdır. Zengin kesimi oluşturan yüzde 20’lik nüfus, ülke gelirinin yüzde 90’ını alırken, ülke nüfusunun üçte birini oluşturan fakir kesimin ise yüzde 27’si işsizdir. Sağlık hizmetleri, eğitimden sonra gelen ikinci büyük sorundur. Güvenli içme suyu ve elektrik temini başlıca problemler arasındadır.

GABON’UN DIŞ TİCARET POLİTİKASI

Gabon’un dış ticaret politikası temel olarak CEMAC ortak dış tarifesine dayanıyor. CEMAC ortak dış tarifesi, genel olarak diğer Sahra- Altı Afrikası ülkelerine oranla daha yüksektir. Temel amacı, üye ülkeler arasında mal, hizmet, sermaye ve kişilerin serbest dolaşımına dayalı bir tek pazarın yaratılması olan CEMAC, Mart 1994’te Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo, Ekvator Ginesi ve Gabon tarafından kurulmuştur. Bu amaçla tek para birimine geçilmiş ve CFA Frankı para birimi olarak kabul edilmiştir. Birlik içerisindeki ticari ilişkiler hâlihazırda beklenen seviyeden çok uzaktır. Birliğin toplam ithalatının sadece yüzde 2’si, toplam ihracatının ise yüzde 1’i bölge içerisinde gerçekleştirilir. Birlik içerisinde ticaretin gelişememesinde ülke ekonomilerinin birbirlerini tamamlayacak yapıdan yoksun olması yanında; ülkeler arasındaki entegrasyonun tam sağlanamaması, gümrüklerdeki keyfi uygulamalar, yerel otoritelerin ortak ekonomik oluşuma direnç göstermeleri pay sahibidir. CEMAC birlik dışından gerçekleştirilen ithalata dört farklı kategoride gümrük tarifesi uyguluyor. Gabon aynı zamanda Dünya Ticaret Örgütü üyesidir. Dış ticaret fazlası veren Gabon, 2015 yılında 6 milyar dolarlık ihracat ve 2,8 milyar dolar tutarında da ithalat gerçekleştirdi. 2016 yılında 4 milyar dolarlık ihracat gerçekleştiren Gabon’un aynı dönemdeki ithalat tutarı ise 1,9 milyar dolar oldu.

Gabon’un başlıca ihraç ürünleri; ham petrol, maden cevheri, ağaç ve ağaç ürünleri, hava taşıtları ve bunların aksam ve parçaları, işlenmemiş altın ve kauçuktur. İhracat gelirlerinin yaklaşık yüzde 71’i ham petrolden elde edilir. Ülkenin ithal ettiği en önemli ürünler ise; diğer hava taşıtları, kullanılmamış posta pulları, fener, tarak gemileri, yüzer vinçler vb., ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları, kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı, ilaçlar (dozlandırılmış), pirinç, otomobil, sığır eti (dondurulmuş), muslukçu, borucu eşyası, sıvılar için pompalar, sıvı elevatörleri ve telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlarıdır. Gabon’un en önemli ihracat pazarları ise Çin, İtalya, Avustralya, İspanya, Fransa, Güney Kore, ABD, Japonya, Hollanda, Malezya, Hindistan ve Norveç olarak sıralanıyor. İthalatında ise; Fransa, Çin, ABD, Hollanda, Belçika, İtalya, Türkiye, Almanya, Tayland, İngiltere, Kamerun, Fas ve İspanya öne çıkıyor.

GABON 2016 YILINDA 13 MİLYON DOLARLIK MAKİNE İHRAÇ ETTİ

BM İstatistik Bölümü verilerine göre Gabon’un makine ihracatı 2016 yılında 13 milyon dolar olarak kayda geçti. 2015 yılında bu rakam 12,8 milyon dolar seviyesindeydi. Gabon’un makine ihracatı 2016 yılında bir önceki yıla oranla yüzde 1 arttı. Gabon 2016 yılında 3,4 milyon dolarla en fazla Hollanda’ya makine ihraç etti. Gabon’un 2016 yılı itibarıyla en fazla makine ihraç ettiği diğer dokuz ülke ise şöyle sıralandı: Almanya 2,5 milyon dolar, Senegal 1,5 milyon dolar, Fransa 1,3 milyon dolar, Nijerya 630 bin dolar, İngiltere 493 bin dolar, ABD 363 bin dolar, İrlanda 259 bin dolar, Çekya 235 bin dolar, Güney Afrika Cumhuriyeti 232 bin dolar.

Gabon 2016 yılında 84. fasıl itibarıyla en fazla ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları kaleminde ihracat gerçekleştirdi. 2015 yılında söz konusu ürün grubunda 1,5 milyon dolarlık ürün ihraç edilirken 2016 yılında bu rakam, yüzde 101,9 artarak 3 milyon dolar seviyesinde kaydedildi. Listenin ikinci sırasında ise dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. bulunuyor. Söz konusu kalemde 2015 yılında gerçekleştirilen ihracatın değeri 4,3 milyon dolarken 2016 yılında bu rakam yüzde 53,6 azalarak 2 milyon dolar seviyesinde kayda geçti. Listenin üçüncü sırasında bulunan palanga, vinç (basamaklı hariç) bucurgat, ırgat, krikolar kaleminde 2016 yılında 1,3 milyon dolar değerinde ihracat gerçekleştirildi. 2015 yılında bu rakam 116 bin dolar seviyesindeydi. Palanga, vinç (basamaklı hariç) bucurgat, ırgat, krikolar mal grubundaki ihracat 2016 yılında yüzde 989,7 arttı. Gabon’un 2016 yılında bir önceki yıla oranla ihracatını en fazla artırdığı ürün grubu yüzde 2.562,2 ile toprak, maden, cevheri taşıma, ayırma, seçme vb. iş makineleri oldu. Söz konusu kalemde 2015 yılında 37 bin dolarlık ihracat gerçekleştirilirken 2016 yılında bu rakam 985 bin dolar seviyesine yükseldi.

EN FAZLA İTHALAT FRANSA’DAN

BM İstatistik Bölümü verilerine göre Gabon’un makine ithalatı 2016 yılında 328,4 milyon dolar olarak kaydedildi. 2015 yılında bu rakam 473,6 milyon dolar seviyesindeydi. Gabon’un makine ithalatı 2016 yılında yüzde 30,8 azaldı. 2016 yılı rakamlarına göre Gabon’un en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 86,2 milyon dolarla Fransa bulunuyor. Diğer dokuz ülke ise şöyle sıralanıyor: Çin 61 milyon dolar, Belçika 31,3 milyon dolar, ABD 28,4 milyon dolar, Tayland 28,2 milyon dolar, İtalya 13,3 milyon dolar, Malezya 13 milyon dolar, İngiltere 9,8 milyon dolar, Almanya 8,4 milyon dolar, Hollanda 7,7 milyon dolar. Gabon’un en fazla makine ithal ettiği ülkeler listesinde Türkiye 1,2 milyon dolarla 21. sırada yer alıyor. Gabon, 2016 yılında en fazla dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. kaleminde ürün ithal etti. 2015 yılında söz konusu ürün grubunda 21,2 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken bu rakam, 2016 yılında yüzde 135 artarak 49,9 milyon dolar olarak kayda geçti. Listenin ikinci sırasında ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları bulunuyor. Gabon, 2015 yılında söz konusu kalemde 98,1 milyon dolar değerinde makine ithal ederken 2016 yılında bu rakam yüzde 66,9 azalarak 32,5 milyon dolar oldu. Gabon’un en fazla ithalat gerçekleştirdiği üçüncü kalem sıvılar için pompalar, sıvı elevatörleri oldu. 2015 yılında söz konusu ürün grubunda 37,2 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken 2016 yılında bu rakam yüzde 40 azalarak 22,3 milyon dolar olarak kayda geçti. Gabon’un 2016 yılı makine ithalatında en fazla artış yüzde 135 ile dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. kaleminde gerçekleşti.

TÜRKİYE İLE GABON İLİŞKİLERİ GÜÇLENİYOR

TÜİK verilerine göre Türkiye’nin 84. fasılda Gabon’a gerçekleştirdiği makine ihracatı, 2016 yılında 1,2 milyon dolar olarak kaydedildi. 2015 yılında bu rakam 18,9 milyon dolar seviyesindeydi. Gabon’a yönelik makine ihracatımız yüzde 93,5 azaldı. Türkiye’nin Gabon’a yönelik makine ihracatının ilk sırasında buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları için makineler yer alıyor. Söz konusu kalemde Gabon’a 2015 yılında 487 bin dolar değerinde ürün ihraç edilirken bu rakam 2016 yılında yüzde 24,5 artışla 606 bin dolar seviyesine yükseldi. Listenin ikinci sırasında bulunan çamaşır yıkama makineleri ürün grubunda 2016 yılında gerçekleştirilen ihracatın değeri 206 bin dolar olarak kaydedildi. 2015 yılında bu rakam 353 bin dolar seviyesindeydi. Çamaşır yıkama makineleri mal grubundaki ihracat 2016 yılında yüzde 41,5 azaldı. Türkiye’nin Gabon’a yönelik makine ihracatında ilk 10 ürün grubu listesinin üçüncü sırasında ise tohumları temizleme, ayırma, öğütme, işleme makine ve cihazları bulunuyor. 2015 yılında söz konusu kalemde 221 bin dolarlık ihracat gerçekleştirilirken 2016 yılında bu rakam yüzde 54,2 azalarak 101 bin dolar olarak kaydedildi. Türkiye’nin Gabon’a genel ihracatı 94 milyon dolarla 2013 yılında en yüksek seviyeye ulaştı. 2014 yılında 57,3 milyon dolara gerileyen ihracat 2015 yılında 66,4 milyon dolara yükseldi. Türkiye’nin Gabon’dan yaptığı ithalat ise son üç yıldır 3 milyon dolar gibi oldukça düşük bir seviyededir. Türkiye Gabon’a çoğunlukla demir-çelik çubuk ve profil, iş-maden ve ölçme aletlerinin aksam ve parçaları, santrifüj ve arıtma cihazları, pompalar, çimento, hijyenik havlu ve bezler, musluk ve vanalar, prefabrik yapılar, kendine özgü fonksiyonu olan makineler, bisküvi, kauçuk eşya, izole kablo ve tel ve tavuk eti ihraç ediyor. Türkiye’nin Gabon’dan ithalatında ise listede sadece ağaç ürünleri yer alıyor.