Nijerya, Güney Afrika ile Afrika’nın en büyük iki ekonomisinden biri. Ancak dünyanın sayılı petrol ve doğal gaz üreticisi ve ihracatçılarından olan Nijerya, insani...

Nijerya, Güney Afrika ile Afrika’nın en büyük iki ekonomisinden biri. Ancak dünyanın sayılı petrol ve doğal gaz üreticisi ve ihracatçılarından olan Nijerya, insani gelişmişlikte bir hayli geri kalmış bir ülke. Nijerya Ulusal İstatistik Bürosuna göre, yeryüzünde günde 1 dolardan az gelirle yaşamını sürdürmeye çalışan en fazla kişiyi barındıran dördüncü ülke olan Nijerya’da nüfusun yarıdan fazlası “muhtaç” durumda yaşıyor. Oysa “Afrika’nın devi” olarak adlandırılan ve kıtanın en kalabalık ülkesi olan Nijerya, zengin doğal kaynakları ve geniş tarım alanlarıyla Afrika’da en büyük potansiyele sahip ülkelerden biri olarak gösteriliyor. Ham petrol üretiminde dünyanın ilk 15 ülkesi arasında bulunan Nijerya, petrol ihracatı bakımından da altıncı sırada yer alıyor. Nijerya günde 1,5 milyon varilden fazla ham petrol üretimi yaparken, en az 500 bin varillik kapasitesini ise altyapı yetersizlikleri ve ülkedeki güvenlik endişeleri nedeniyle kullanamıyor.

DOĞAL KAYNAKLARDA EN ZENGIN ÜLKELERDEN BIRI

Anadolu Ajansı’nın derlediği bilgilere göre, Nijerya’nın tespit edilmiş petrol rezervleri 37 milyar varil civarında. Bu da dünyada şu andaki rezervlerin yüzde 3,1’i anlamına geliyor. Dünyada en fazla petrol rezervine sahip sekizinci ülke konumundaki Nijerya’da gelecek 45-50 yıl boyunca bugünküne yakın miktarlarda petrol üretiminin devam edebileceği öngörülüyor. Bununla birlikte Nijerya, petrolün yanı sıra doğal gaz bakımından da çok geniş rezervlere sahip bulunuyor. Ülkede 5,2 trilyon metreküp doğal gaz rezervi bulunduğu bilinirken, bu rezerv miktarı ülkeyi Afrika’nın en büyük, dünyanın ise dokuzuncu ülkesi konumuna getiriyor. Ancak petrolde olduğu gibi doğal gaz üretiminde de ülkenin kaynakları tam olarak kullanılamıyor. Dünya Enerji Konseyinin istatistiklerine göre, ülkenin 2014’te ihraç ettiği doğal gaz miktarı 43,8 milyar metreküptü. Böylece Nijerya dünyada dokuzuncu büyük rezerve sahip olmasına rağmen ancak 19’uncu doğal gaz ihracatçısı olabildi. Yine, bu kadar geniş doğal gaz rezervi ve üretimi olmasına karşın ABD hükümetinin bir raporuna göre, her yıl ülkenin doğal gazının yüzde 12’si “boşa yanıp” yok oluyor. Petrol zengini Delta bölgesindeki doğal gazın petrol üretimi sırasında yeryüzüne çıkması ve bunun “depolanma imkânı bulunmaması” ya da depolama maliyetinin yüksekliği nedeniyle çıkan gaz yakılıyor ve bu şekilde milyarlarca metreküplük doğal gaz yıllardır kullanılmadan harcanıyor. Petrol çıkaran şirketlerin doğal gazı boşa yakmalarını engellemek için getirilmesi planlanan ceza sistemi ise yıllardır erteleniyor.

Bunun dışında sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ihracatında da Nijerya çok önemli bir konumda bulunuyor. Yine 2014’te 25,3 milyar metreküp LNG ihraç eden Nijerya, bu bakımdan da Afrika’da birinci, dünyada dördüncü sıradaydı.

HAM PETROL SATIYOR IŞLENMIŞ PETROL ALIYOR

Geniş doğal kaynaklarıyla hatırı sayılır bir ihracat geliri de elde eden Nijerya, bununla birlikte kaynaklarını yeterince işleyemeden ihraç ettiği için neredeyse ihracattan elde ettiğinin önemli bölümünü yeniden enerji ithalatına harcıyor. Ülkenin 2017’de yaptığı yaklaşık 41 milyar dolarlık ihracatın yüzde 92’si petrol ve gaz satışlarından oluşurken, 29 milyar dolarlık ithalatın yüzde 30’luk dilimi yine enerji kaynaklı gerçekleşiyor. Bununla birlikte, Nijerya’daki dört rafinerinin ancak yüzde 5 kapasiteyle çalışıyor olması da bu değerli kaynakların deyim yerindeyse boşa akıtılmasına neden oluyor. Rafinerilerde işlenen ham petrol miktarı sadece günlük 100 bin varilde kalırken, bunun ana nedenleri ise rafinerilere yeterli bakım yapılmaması, kötü yönetim ve yolsuzluk olarak gösteriliyor. Sonuçta enerji, Nijerya’nın GSYİH’sinin yüzde 35’ini, devletin gelirlerinin yüzde 75’ini ve ihracatın yüzde 90’ından fazlasını oluşturuyor ve bu da ülkenin ağırlıklı olarak enerji gelirlerine mahkûm kalmasına yol açıyor.

DEVASA NÜFUS VE KÖTÜ YÖNETIM GELIŞIMI ENGELLIYOR

Nijerya’da bunca enerji kaynağına rağmen elektrik üretiminde de sıkıntı çekiliyor. Sık sık meydana gelen elektrik kesintileri nedeniyle halkın ve iş yerlerinin büyük bölümü jeneratör kullanmak zorunda kalıyor. Resmi olmayan rakamlara göre, yaklaşık 200 milyon kişinin yaşadığı Nijerya’da kurulu elektrik üretim gücü 6 bin megavat. Türkiye’nin toplam kurulu elektrik gücünün 78 bin megavat olduğu düşünüldüğünde Nijerya’nın enerji ihtiyacının ne kadar fazla olduğu daha iyi anlaşılabilir. Peki, zengin doğal kaynaklarına rağmen Nijerya neden bunca geri kalmışlığı yaşamaya devam ediyor? Bunun ilk nedeni yoğun nüfus. Güncel rakamlarla 200 milyonu aşan bir nüfusa sahip olduğu düşünülen Nijerya’daki nüfus artışı bu hızla devam ederse, uzmanlar 2050’de ülke nüfusunun 400 milyona yaklaşacağı uyarısında bulunuyor. Ülkenin geri kalmışlığındaki bir başka önemli etken ise kötü yönetim: Ülkenin 1960’taki bağımsızlığından sonra 1966’ya kadar devam eden sivil yönetim, bu tarihten sonra askerlerin eline geçti. Nijerya’da devlet yönetimi 1999’a kadar çok sayıda darbeyle el değiştirdi ve özellikle askeri yönetimler sırasında ülkenin altyapısına yeterli yatırımlar yapılmadı. Ayrıca, ülkedeki yolsuzluk da bu dönemde ciddi sorunlardan biri haline geldi. Nijerya hükümeti, halen yolsuzluk ve rüşvetin önüne geçmek için girişimlerini sürdürüyor.

KAYNAKLARI VERIMLI DEĞERLENDIREMIYOR

Diğer yandan, tarım bakımından da çok önemli imkânlara sahip olmasına karşın petrolün bulunmasından sonra yıllar boyunca tarıma yeterli yatırımın yapılmaması ve desteğin sağlanmaması da Nijerya’nın baş etmesi gereken önemli sorunlar arasında ilk sıralarda yer almayı sürdürüyor.

Tarım sektörü, ülkenin iş gücünün üçte ikisinin istihdamını sağlıyor fakat üretimdeki sıkıntılar sektörün gelişimini engelliyor. BM Gıda ve Tarım Örgütüne (FAO) göre, son 20 yılda tarımda kişi başına katma değer yıllık sadece yüzde 1 oranında arttı. Gıda üretimindeki artış nüfustaki artışa paralel büyüyemezken, üretimi giderek düşen kakao, palm yağı, yer fıstığı ve pamuk gibi başlıca ürünlerden her yıl yaklaşık 10 milyar dolarlık ihracat geliri şansı da kaybedildi. Üstelik ülke kendine yetemez hale geldiği için gıda ithalatına da başlanıldı.

Ayrıca, sadece petrol ve doğal gaz değil yer altı madenciliğinde de zengin kaynaklara sahip olan ülkedeki yetersiz madencilik faaliyetleri ve düşük üretim nedeniyle, maden sektörünün ekonomiye katkısı da yüzde 1 seviyelerini aşamıyor. Oysa bu oran, Nijerya’nın Afrika’daki en büyük ekonomik rakibi Güney Afrika’da yüzde 18 civarında ilerliyor.

TÜKETIMIN DÜŞÜK OLMASI ÜRETIMI DE SINIRLIYOR

Nüfusun şehirleşme oranı yüzde 49 olan ülke, genel olarak genç bir nüfus yoğunluğuna sahip. Nüfusun yüzde 44’ü 0-14 yaş ve yüzde 53’ü 15-64 yaş aralığındayken, Dünya Bankası raporlarına göre Nijerya’nın 2016 yılı toplam iş gücü yaklaşık 57 milyondu.

Ticaret Bakanlığının verilerine göre ülkede kentleşme artıyor olmasına rağmen altyapı ve sosyal yetersizlikler, kentleşmeyle birlikte artış eğilimini sürdürmeye devam ediyor. Örneğin Nijerya’daki şehirlerde bile halen sağlıklı suya erişim yüzde 70 seviyelerinde gerçekleşiyor. Bu rakamın kırsal kesimdeki oranı ise yüzde 40’ın altında seyrediyor.

Ülkede tüketimin düşük olması üretim artışını da engellerken, bu durum ekonomik kalkınmanın yavaşlamasına neden oluyor. Ülke GSYİH’si içinde tarımın payı yüzde 21 iken, sanayinin payı yüzde 18,5 ve hizmetler sektörünün payı ise yüzde 60 olarak gerçekleşiyor.

MAKINE IHRACATI TOPLAM IHRACATTAN YÜZDE 0,01 PAY ALIYOR

Sonuç olarak, gelirlerini büyük oranda petrol ve doğal gaz fiyatlarına bağlayan Nijerya’daki sanayi üretimi içindeki makine payı da sınırlı kalmaya devam ediyor. Bu çerçevede, BM İstatistik Bölümü verilerine göre Nijerya’nın makine ihracatı 2017’de 5,4 milyon dolar olarak kayda geçerken, ülke 2,1 milyon dolarla en fazla Sao Tome ve Principe’ye makine ihraç etti. Nijerya’nın 2017’de en fazla makine ihraç ettiği ikinci ülke 1,2 milyon dolarla Hollanda oldu. Üçüncü sırada bulunan İngiltere’ye 2017’de 684 bin dolarlık makine ihraç edilirken, dördüncü sıradaki Rusya’ya ihraç edilen makinelerin değeri 567 bin dolar oldu. Beşinci sıradaki ABD’ye ise Nijerya’nın 2017’deki makine ihracatı 456 bin dolar olarak kayda geçti.

Bununla birlikte, ürün bazındaki veriler incelendiğinde, Nijerya’nın 84. fasıl itibarıyla 2017’de en çok 8438 GTİP kodlu “Yiyecek/içecek sanayisinde kullanılan makine ve cihazlar” kaleminde ihracat gerçekleştirdiği görülüyor. Söz konusu mal grubundaki ihracat 2,2 milyon dolar olurken, listenin ikinci sırasında ise 1,6 milyon dolarlık ihracat değeriyle 8413 GTİP kodlu “Sıvılar için pompalar ve sıvı elevatörleri” ürün grubu bulunuyor. Listenin üçüncü sırasında yer alan 8432 GTİP kodlu “Tarla ve bahçe tarımında, ormancılıkta kullanılan makine ve cihazlar” kaleminde ise 684 bin dolarlık ihracat gerçekleştirilmiş. Listenin dördüncü sırasında 372 bin dolarla 8467 GTİP kodlu “El ile kullanılan pnömatik/motorlu aletler” yer alırken, beşinci sırada da 161 bin dolarlık ihracatla 8419 GTİP kodlu “Isı değişikliği yöntemiyle maddeleri işlemek için cihazlar” ürün grubu bulunuyor.

Nijerya’nın 2017’de gerçekleştirdiği 40,7 milyar dolarlık toplam ihracatı da değerlendirildiğinde, makine ihracatının Nijerya’nın toplam ihracatı içerisinde önemli bir yer tutmadığı ve ancak yüzde 0,01’lik bir pay alabildiği de dikkat çekiyor. 2017’deki 5,4 milyon dolarlık makine ihracatının 2016’ya göre yüzde 60 azalış göstermiş olması da ülkenin makine üretimindeki kısıtlarını ortaya koyan önemli bir sonuç olarak değerlendirilirken, Türkiye de Nijerya’dan neredeyse hiç makine almıyor.

NIJERYA’NIN MAKINE ITHALATINDA DAHA GÜÇLÜ OLABILIRIZ

Bununla birlikte, makine ithalatı Nijerya ekonomisinde önemli bir gider kalemi olmaya devam ediyor. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Nijerya’nın makine ithalatı 2017’de yüzde 36,5 azalışla 3,9 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. 2017 yılı verilerine göre Nijerya’nın en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 1,4 milyar dolarla Çin yer alırken, listenin ikinci sırasında bulunan Almanya’dan 326 milyon dolar değerinde makine ithal edildi. Listesinin üçüncü sırasındaki ABD’den 2017’de ithal edilen makinelerin değeri ise 306 milyon dolar oldu. Nijerya 2017’de listenin dördüncü sırasındaki İngiltere’den 298 milyon dolarlık makine ithal ederken, beşinci sıradaki İtalya’dan da 252 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirdi. Türkiye ise Nijerya’nın makine ithalatında, BM İstatistik Bölümü verilerine göre 51 milyon dolarla 11’inci sırada yer alırken, Türkiye’nin Nijerya’ya makine ihracatının bu dönemde yüzde 21,6 artış gösterdiği görülüyor.

Diğer yandan, Nijerya, ürün bazında makine ithalatı verilerine göre 2017’de 84. fasıl itibarıyla en çok 8481 GTİP kodlu “Muslukçu ve borucu eşyası/basınç düşürücü” kaleminde ithalat gerçekleştirdi. Söz konusu kalemdeki ithalat tutarı 439 milyon dolar olarak kayda geçti. Listenin ikinci sırasında 234 milyon dolarlık ithalatla 8411 GTİP kodlu “Turbojetler, turbopropeller e diğer gaz türbinleri” ürün grubu bulunuyor. Nijerya’nın 2017’de en fazla ithalat gerçekleştirdiği üçüncü kalem ise 221 milyon dolarla 8471 GTİP kodlu “Otomatik bilgi işlem makineleri ve üniteleri” oldu. 2017 yılı itibarıyla en fazla ithalat gerçekleştirilen dördüncü mal grubu 218 milyon dolarla 8419 GTİP kodlu “Isı değişikliği yöntemiyle maddeleri işlemek için cihazlar” olarak kayda geçerken, beşinci sırada ise 159 milyon dolarla 8413 GTİP kodlu “Sıvılar için pompalar ve sıvı elevatörleri” yer aldı. Nijerya’nın toplam ithalatının 2017’de 28,9 milyar dolar olduğu da değerlendirildiğinde, ülkenin makine ithalatının toplam ithalat içinde yüzde 13,5’lik bir paya sahip olması, Türk ihracatçıları için Nijerya pazarının önemli bir pazar olarak değerlendirilmesi gerekliliğini de ortaya koyuyor.

Bununla birlikte, TÜİK’in açıkladığı 2018 yılı verileri de bu durumu onaylıyor. Buna göre, 84. fasıl itibarıyla Türkiye’nin 2018’de Nijerya’ya makine ihracatı yüzde 27,4 artarken, Türk makine ihracatçıları Nijerya’ya 2018’de en çok 8437 GTİP kodlu “Tohumları temizleme, ayırma, öğütme ve işleme makineleri” ihraç etti. Bu ürün grubundaki ihracatın değeri 2018’de 7,4 milyon dolar olarak kayda geçerken, listenin ikinci sırasında 5,7 milyon dolarlık ihracatla 8474 GTİP kodlu “Toprak, taş, metal cevheri ayıklama ve eleme için makineler” ürün grubu bulunuyor. Nijerya’ya 2018’de en fazla ihracat gerçekleştirdiğimiz üçüncü kalem ise 4,3 milyon dolarla 8418 GTİP kodlu “Buzdolapları, dondurucular, soğutucular ve ısı pompaları” oldu. 2018’de en fazla ihracat gerçekleştirdiğimiz dördüncü mal grubu 2,9 milyon dolarla 8441 GTİP kodlu “Kâğıt hamuru, kâğıt işleme, kesme makine ve cihazları” olarak kayda geçerken, beşinci sırada ise 2,7 milyon dolarla 8477 GTİP kodlu “Kauçuk, plastik eşya imal ve işleme makine ve cihazları” yer aldı. Bu verilere göre, Türkiye’nin 2018’de Nijerya’ya gerçekleştirdiği toplam 346,3 milyon dolarlık ihracat da değerlendirildiğinde, makine ihracatının toplam ihracat içinde yüzde 13,3’lük bir paya sahip olduğu da söylenebilir.