Taşıma belgelerinin özellikleri nelerdir?

Taşıma belgeleri taşıtan ile taşıyıcı arasında yapılan taşıma sözleşmesine dayanır ve iki tarafın hak ve yükümlülüklerini gösterir. Gönderen (shipper), taşıma sözleşmesi yapıldıktan sonra, bu sözleşmeye istinaden malı taşıyıcıya teslim eder. Taşıma sözleşmesinde alıcı da (consignee) belirtilir. Gönderenin mutlaka taşınacak eşyanın sahibi olması na gerek yoktur. Sözleşmeyi yapanın eşya sahibinden başka biri olarak gözükmesi, ortada bir komisyonculuk ilişkisi bulunduğunu gösterir. Böyle durumlarda taşıma komisyoncusu sözleşmede gönderen olarak gözükür, eşya sahibi ise sözleşmeye yabancı üçüncü şahıs durumundadır.

Taşıma belgelerinin özellikleri nelerdir?

Taşıma belgeleri taşıtan ile taşıyıcı arasında yapılan taşıma sözleşmesine dayanır ve iki tarafın hak ve yükümlülüklerini gösterir. Gönderen (shipper), taşıma sözleşmesi yapıldıktan sonra, bu sözleşmeye istinaden malı taşıyıcıya teslim eder. Taşıma sözleşmesinde alıcı da (consignee) belirtilir. Gönderenin mutlaka taşınacak eşyanın sahibi olması na gerek yoktur. Sözleşmeyi yapanın eşya sahibinden başka biri olarak gözükmesi, ortada bir komisyonculuk ilişkisi bulunduğunu gösterir. Böyle durumlarda taşıma komisyoncusu sözleşmede gönderen olarak gözükür, eşya sahibi ise sözleşmeye yabancı üçüncü şahıs durumundadır. Akreditifli işlemlerde aksi öngörülmedikçe bankalar, akreditif lehtarı dışındaki bir tarafı malların göndericisi olarak gösteren taşıma belgelerini kabul ederler. Gönderilen/ Alıcı (consignee) ise, eşyanın taşıma sonunda teslim edileceği taraftır. Bunun kim olacağı taşıma sözleşmesinde belirtilmemişse, gönderen aynı zamanda alıcı sayılır. Gönderen tasarruf hakkını kullanarak alıcıyı değiştirebilir yada başlangıçta belirtmediği hallerde onu bu yolla tayin edebilir. Gönderilen/Alıcı ise taşıma sözleşmesinin tarafı olmasa bile üçüncü kişi lehine sözleşme kabul edilmesinin sonucu olarak bir takım haklara sahiptir. Gönderilen/Alıcı taşıyıcıya emir ve talimatlar verebilir, yükün teslimini isteyebilir ve taşıma sözleşmesinden doğan diğer hakları kullanabilir. Alıcı bu haklarını eşyanın varış yerine varmasından itibaren kullanabilir. Taşıma belgelerinin başlıca üç özelliği vardır. Birincisi, malların teslim alındığını gösteren bir makbuz, ikincisi taşıyan ile taşıtan arasında akdedilen bir sözleşme ve son olarak bazı şartlar altında bir kıymetli evrak niteliği taşır.

Yukarıda sayılan özellikler taşıma belgelerinin genel özellikleridir. Hepsi makbuz niteliğinde olmakla birlikte bazıları sözleşme veya kıymetli evrak niteliği taşımayabilir. Bu konu ileriki bölümlerde nedenleriyle birlikte ayrıca açıklanacaktır. Unutulmaması gereken bir başka konu da, taşıma belgelerinde bulunması gereken bilgilerin neler olacağı hususudur. Taşıma belgeleri en azından aşağıdaki bilgileri ihtiva etmelidir.

Taşıma belgeleri hangi bilgileri içermeli?

1- Bir taşıma belgesi dış görünüş itibariyle, taşıyanın ismini göstermeli;taşıyıcı veya taşıyıcı adına hareket eden bir acente tarafından yada gemi kaptanı veya kaptan adına hareket eden bir acente tarafından imzalanmış, onaylanmış olmalıdır. Taşıyıcı veya kaptana ait herhangi bir imza veya tasdik, duruma göre taşıyıcı veya kaptan olarak tanımlanmalıdır. Eğer taşıyıcı veya kaptan adına bir acente imza atıp onaylıyorsa adına hareket ettiği tarafın adını ve yetkisini belirtmelidir. Burada şunu da belirtmek gerekir ki taşıma acentesi ile taşıma komisyoncusu arasındaki en belirgin fark, taşıma acentesinin eşyayı taşıma, taşıma komisyoncusunun ise taşıtma taahhüdünde bulunmasıdır.

2- Taşıma belgelerinde mutlaka sevk tarihi belirtilmelidir. Bu birkaç açıdan önem taşır. Örneğin arada bir akreditif varsa taşıma belgesindeki tarih, belgelerin yasal süre içinde bankaya ibraz edilip edilmediğini, yani ”bayat” (stale) olup olmadığını göstermesi açısından önemlidir. Ayrıca yüklemenin hangi tarihte yapıldığının bilinmesi sigortanın hangi tarihten itibaren başlaması gerektiğini göstermesi açısından da önem taşır. Taşıma belgesi ”bayat” (stale) olmamalıdır. Akreditifte, taşıma belgelerinin düzenlendiği tarihten itibaren bankaya ibraz edilecekleri sürenin belirtilmesi gerekir. Eğer böyle bir süre belirtilmemişse taşıma belgesinin düzenlendiği tarihi takip eden 21 günlük süreden sonra kendilerine ibraz edilen belgeleri bankalar, bayat vesaik rezervi koyup reddederler. Çünkü taşıma belgesinin, en geç malların gideceği yere varışında alıcının eline geçmesini sağlamak üzere yeterli süre önce bankalara ibraz edilmesi gerekir. Bu nedenle akreditif vadesi içinde bile olsa, taşıma belgesinin düzenlenme tarihinden itibaren 21 günü geçtikten sonra bankaya ibraz edilen belgeler veya akreditifte süre belirtilmişse, gösterilen süreden sonra bankaya ibraz edilen belgeler bayat sayılır ve kabul edilmezler.

3- Bir taşıma belgesi ”temiz” olmalıdır. Bir başka ifadeyle, belge üzerinde malların ya da ambalajların bozuk olduğuna ilişkin bir kayıt bulunmamalıdır.

4- Taşıma belgesi ihbar kaydı taşımalıdır. Yani taşıyıcının, taşıma belgelerinde ihbar tarafı (notify party) olarak alıcının adı ve adresinin yazılı olması halinde, bu alıcıyı malların geldiğinden haberdar etmesi gerekir.

5- Malların deniz yoluyla taşınıyor olması halinde akreditifte başka bir açıklama yoksa malların ambarda yüklendiğini gösteren, yani “on board” ibaresini ihtiva eden taşıma belgeleri bankalarca kabul edilir. Akreditifte açıkça izin verilmedikçe, malların güverteye yüklendiğini veya yükleneceğini gösteren “on deck” ifadeler ihtiva eden taşıma belgeleri bankalarca reddedilir. Ancak malların açıkça güverteye yüklendiğini veya yükleneceğini ifade etmemesi kaydıyla, metninde malların güvertede taşınabileceği belirtilen taşıma belgelerini de bankalar reddetmezler.

6- Bir taşıma belgesi özellikle de konşimentolar, mutlaka yüklemeyi veya sevki göstermelidir. Çünkü taşıma komisyoncuları tarafından düzenlenen taşıma belgeleri malın yüklendiğini değil, yüklenmek üzere teslim alındığını gösterir. Taşıyıcı tarafından mallar yükletildiğinde hemen “yükleme konşimentosu” düzenlenir. Eğer yükleme hemen gerçekleşmeyecek veya zaman alacak ya da daha sonra yapılacaksa, o takdirde “tesellüm (sundurma) konşimentosu” düzenlenir. İki konşimento arasındaki en önemli fark, yükleme konşimentolarında yükleme yapıldığına dair bir ifadenin ve yükleme tarihinin bulunmasıdır. Belgelerin bankalar tarafından kabul edilebilir olması için yükleme konşimentosunun ibraz edilmesi gerekir. Tesellüm konşimentolarının üzerine yükleme yapıldığına dair ifade ile yüklemenin yapıldığı araç adı ve yükleme tarihi eklendiğinde yükleme konşimentosu haline gelir ve yükleme konşimentosu gibi kabul edilir. Ayrıca bankalar tarafından son yıllarda deniz konşimentoları dışındaki taşıma belgeleri üzerinde de malların araca yüklendiğine ve hatta aracın yola çıkarılmış olduğuna ilişkin ifadeler konulmasının istendiği durumlar olmakta, taşıyıcı veya onun yetkili acentesi tarafından bu ifadeler taşıma belgelerine konulmaktadır.

A- DENİZ KONŞİMENTOSU (Marine Bill Of Lading)

1- Nama Yazılı Konşimento

2- Emre Yazılı Konşimento

3- Hamiline Yazılı Konşimento Konşimentolar iki şekilde duzenlenebilir:

a- Tesellüm Konşimentosu

b- Yükleme Konşimentosu

B- OZELLİKLİ KONŞİMENTOLAR

1- Kısa Konşimento: (Short Form/Blank Back B/L)

2- Düzgün Hat Konşimentosu: (Liner Bill Of Lading)

3- Konteyner Konşimentosu: (Container B/L)

4- Çok Amaçlı Taşıma Belgesi: (Multimodal / Combined Transport Document)

5- Baştan Başa Konşimento: (Through Bill Of Loading)

6- Navlun Sözleşmesine Dayalı Konşimento: (Charter Party B/L)

7- Ciro Edilemez Denizyolu Taşıma Senetleri: (Non Negotiable Sea Waybill)

8- Kaptan Makbuzu: (Mate’s Receipt)

9- Ordino: (Delivery Order)

10-Manifesto: (Manifest)

C- DİĞER TAŞIMA BELGELERİ (Waybill)

1- Havayolu Taşıma Senedi: (Air Waybill)

2- Demiryolu Hamule Senedi /CIM: (Rail Consignment Note)

3- Karayolu Taşıma Senedi /CMR: (Road Waybill)

4- Nakliyeci Makbuzları ve Fıata Belgeleri

     a- FCR Taşımacının Teslim Alındı Belgesi : (Forwarder’s CertiŞcate Of Receipt)

     b- FCT Nakliyeci Taşıma Belgesi : ( Forwarder’s CertiŞcate Of Transport)

     c- FBL ŞATA Kombine Konşimentosu :(ŞATA Combined Bill Of Lading)

5- Posta Belgeleri :( Post Receipt)