ŞİLİ; ORTALAMA GENİŞLİĞİ SADECE 180 KİLOMETRE OLAN VE AVRUPA İLE KIYASLANIRSA DANİMARKA’DAN SAHRA ÇÖLÜ’NE UZANAN DAR BİR KORİDOR OLARAK TANIMLANABİLİR. ANCAK ÜLKENİN KUZEY VE GÜNEY BÖLGELERİ ARASINDA ÇOK FAZLA RAKIM FARKI VARDIR. KUZEYDEKİ ÇÖL AFRİKA SAHRASINI, GÜNEYDEKİ KANALLAR NORVEÇ KANALLARINI, LOS LAGOS’DAKİ OSORNO VE ÇEVRESİ İSVİÇRE ALPLERİNİ, ORTA BÖLGELERİ AKDENİZ’İ HATIRLATIR VE BU NEDENLE ÜLKEYE “TEZATLAR ÜLKESİ” DE DENİLİR. ÇOK ZENGİN MADEN YATAKLARIYLA EKONOMİSİNİ MADENCİLİK ÜZERİNE KURGULAYAN ŞİLİ, AYNI ZAMANDA DÜNYANIN EN ÇOK STA İMZALAYAN ÜLKESİDİR. ÖZELLİKLE İŞ VE İNŞAAT MAKİNELERİ İLE TARIM MAKİNELERİ SEGMENTLERİNDE YÜKSEK BİR POTANSİYEL BARINDIRAN ÜLKE İLE TÜRKİYE ARASINDAKİ STA DA 2011’DEN BERİ YÜRÜRLÜKTE BULUNUYOR.

Dünyanın 43’üncü büyük ekonomisi olan Şili, siyasi istikrar, ticaret  serbestisi, kişi başına düşen gelir, yaşam standardı, basın özgürlüğü, şeffaflık ve rekabetçilik açısından Latin Amerika’nın önde gelen ekonomilerinden biridir. Şili, Dünya Bankası “İş Yapma Kolaylığı” endeksinde 59’uncu sırada yer alırken, sahip olduğu gelişmiş finans sistemiyle Latin Amerika’da kredi notunu 25 yıldır A seviyesinde tutmayı başarabilen tek ülke olmasıyla da dikkat çekiyor.  Diğer yandan, Şili’nin son yıllarda Çin ile artan ticari entegrasyonu, ABD ve Avrupa kaynaklı krizlerin ülke ekonomisine etkisinin sınırlı tutulmasında önemli bir unsur olarak değerlendiriliyor.  Nitekim ülkede çıkarılan bakır, Çin gibi hızlı büyüyen ülkelerden büyük talep görürken, bakır fiyatlarındaki artış da Şili ekonomisine önemli katkı sağlamaya devam ediyor.  Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre salgın etkisiyle 2020’de ekonomisi yüzde 4,5 oranında daralan ülkenin 2022 yılındaki büyüme beklentisi ise yüzde 1,5 olarak öngörülüyor. Bu açıdan, salgın etkilerinden kurtulmada yavaş adımlar atan ülke, önemli yatırım mallarında halen net ithalatçı konumunu sürdürüyor.

ÜLKE TARİHİNDE İNKALAR KADAR İSPANYOLLARIN DA YERİ VAR

Ülkede yapılan arkeolojik çalışmalar, MÖ 13.000’den  itibaren ülke topraklarında insan yerleşimlerinin olduğunu bize söylüyor. Bununla birlikte Şili tarihi, İnka kültürü ve 14’üncü yüzyılda başlayan İspanyol fetihleriyle şekillenmiştir. 1520 yılında dünyanın çevresini dolaşmak için yelken açan Ferdinand Macellan, kendi adıyla anılan Macellan Boğazı’nı geçerken ülkenin güney ucunu keşfetmişti. Şili’ye ulaşan ilk Avrupalılarsa altın aramak amacıyla 1535 yılında Peru’dan gelen Diego de Almagro ve mahiyetindekilerdi. Ancak bu kişiler yerel halk grupları tarafından geri püskürtüldü. Avrupalıların Şili topraklarındaki ilk yerleşi mi, 1541 yılında Pedro de Valdivia’nın Santiago’yu kurmasıyla gerçekleşti. 1542’den itibaren Şili, İspanyol Peru Valiliği’nin bir parçası hâline geldi. 1818’de İspanya’dan  bağımsızlığını ilan eden Şili, 1830’lardan itibaren görece istikrarlı otoriter bir cumhuriyete dönüştü. 1960’lı yıllara kadar bölgesel çatışmalara taraf olsa da sakin denilebilecek bir dönem geçiren ülke, sert siyasi kutuplaşma ve kargaşa dönemine girdi. Salvador Allende hükûmetinin 1973’te bir askeri darbeyle devrilmesinden sonra ülke 16 yıl boyunca Augusto Pinochet’nin askeri diktatörlüğüyle yönetildi. Rejim, 1988 yılında yapılan bir referandumun ardından 1990’da sona erdi.

EKONOMİSİ MADENCİLİĞE BAĞLI
Latin Amerika’nın en hızlı gelişen ekonomilerinden biri ve dünyanın en büyük bakır üreticisi olan Şili’nin ekonomisi, başta bakır olmak üzere

ÜLKEDE FAALİYET GÖSTEREN MADENCİLİK ŞİRKETLERİ HER YIL 15 MİLYAR DOLAR DÜZEYİNDE MAKİNE, EKİPMAN, TEKNOLOJİ VE HİZMET ALIMI YAPARKEN, DEVAM EDEN VE YENİ PLANLANAN MADENCİLİK, MÜTEAHHİTLİK VE ALTYAPI PROJELERİ İLE YATIRIMLARIN MAKİNE SEKTÖRÜ ÖZELİNDE ÖNEMLİ POTANSİYEL OLUŞTURACAĞI ÖNGÖRÜLÜYOR.”

Ayrıca sürdürülebilir devlet ve demokratik gelişmişlik alanlarında bölgesinde üst sıralarda yer alan ülke, Kanada’nın ardından Amerika kıtasının en düşük cinayet oranlarına sahip olmasıyla da dikkat çekiyor. Diğer yandan Şili, güçlü bir finans sistemine de sahip bulunuyor ve Latin Amerika’da kredi notunu 25 yıldır A’da tutmayı başarabilen tek ülke olmasıyla da bölgesinde fark yaratıyor. Salvador Allende’nin sosyalist halk ekonomisinin  aksine ülkeyi 16 yıl demir yumrukla yöneten Pinochet, neoliberal pazar ekonomisine yönelmişti. Kamu kuruluşlarının büyük bölümü hem Pinochet zamanında hem  de daha sonraki yönetimlerde özelleştirilirken, Allende zamanında devletleştirilen ve Pinochet’nin askeri kontrol altında tuttuğu bakır üretimi bugün hala kamu kontrolünde bulunuyor. Bununla birlikte, Pinochet’den sonraki hükümetler sosyal hakla rı tesis etmek için gayret  etmiş olsa da Şili hâlâ sosyal eşitsizliğin çok fazla olduğu ülkelerden biri olmaya devam ediyor.  Ülkenin en büyük sektörlerinin başında yüzde 57 ile hizmet sektörü geliyor. Bunu yüzde 37 ile sanayi, yüzde 9 ile tarım sektörü izliyor. Şili, Latin Amerika’nın en büyük ham madde üreticisiyken, dünya bakır rezervlerinin de yüzde 40’ına sahiptir. Çeşitli değerli metaller ve Şili güherçilesi 19’uncu yüzyıl boyunca ülkeyi zenginleştirirken, ülke  günümüzde madencilik faaliyetleri kaynaklı büyük çevresel sorunlarla da mücadele etmek zorunda kalıyor. Bunların yanında balıkçılık ve tarım da ülke ekonomisinde önemli rol oynamaya devam ediyor. Ülke alanının yüzde 7’si tarım alanı olarak kullanılabilirken, bu alanlar coğrafi iklimsel nedenlerle daha çok ülkenin merkezi kısımlarında yoğunlaşıyor.  Bununla birlikte, Şili nüfusunun yüzde 95’ini Avrupalılar ve torunları oluşturur. Ülkeye  özellikle 19’uncu yüzyılda Avrupa’dan İngiliz, İrlandalı ve Alman göçmenler gelmiş; sonraları ise Hırvatistan, Filistin, İtalya’dan büyük göç akınları yaşanmıştı. Bu göçler sonucunda Şili’de
yerli nüfusun toplam nüfus içindeki oranı yüzde 3’e kadar gerilemiştir. Ülkede yaklaşık 8,5 milyon olarak tahmin edilen toplam iş gücünün yüzde 13’ü tarım, yüzde 23’ü sanayi ve yüzde 64’ü de hizmetler sektöründe istihdam edilirken, çalışan  nüfusun yarısını, yönetici pozisyonlarının ise dörtte birini kadınlar oluşturuyor.

İKİLİ TİCARET ARIŞ EĞİLİMİNDE
Türkiye ve Şili arasındaki ekonomik iş birliği incelendiğinde ise coğrafi uzaklık nedenli engellerin baskısı açıkça görülüyor. Buna rağmen iki ülke halkı arasında özel bir sempati olduğunu da söylemek mümkün: 1923'te kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan Latin Amerika ülkesi  Şili olmuştu. İki ülke arasındaki ticari ilişkiler ise 1970’li yıllarda başladı. Coğrafi uzaklık, doğrudan uçak seferlerinin olmaması gibi iş insanlarının karşılıklı ziyaretlerini kısıtlayan etmenlere rağmen iki ülke arasındaki ticari ilişkilerde ve temaslarda son yıllarda artış trendi yakalanmış ve karşılıklı olarak firmaların pazara ilgisinde olumlu yönde gelişmeler sağlanmış durumdadır.  2021 yılında Şili’ye olan ihracatımız yüzde 123 artarak 627 milyon dolar olarak gerçekleşirken, ticaret hacmi de bir önceki yıla göre yüzde 70 artarak 978 milyon dolar olmuştu. Türkiye’nin Şili’ye ihracatının son beş yılda ortalama yıllık yüzde 16 artış göstermiş olması da dikkat çekicidir. İhracatımızın en yüksek olduğu sektör son beş yıllık dönemde yıllık ortalama yüzde 28 büyüme kaydederek yaklaşık 85 milyon dolar ihracat büyüklüğüne ulaşan demir-çelik ürünleriyken, otomotivde son beş yılda yıllık ortalama yüzde 14, makine sektöründe ise yüzde 15 artış eğilimi kaydedilmiştir. Diğer yandan, Türkiye’nin Şili’den yaptığı ithalat da son beş yıl içerisinde  yıllık ortalama yüzde 5 küçülme eğilimini sürdürüyor. Türkiye’nin Şili’den en çok ithal ettiği ürün ise bakır ve mamulleri olmaya devam ediyor.

MAKİNE TİCARETİ BÜYÜK POTANSİYEL BARINDIRIYOR
Şili’nin makine özelinde ticaret rakamlarını incelediğimizde, BM İstatistik Bölümü  verilerine göre, ülkenin makine ihracatının 2021’de yüzde 2 azalarak 576,4 milyon dolar olarak gerçekleştiğini görüyoruz. Şili’nin en çok makine ihraç ettiği ülkeler sıralamasında ilk sırada 147,1 milyon dolarla Peru yer alırken, ikinci sıradaki ABD 2021’de Şili’den 110,8 milyon dolarlık makine alımı yaptı. Üçüncü sıradaki Arjantin’e de 70,3 milyon  dolarlık makine ihraç edildi. 2021’de Türkiye ise Şili’den gerçekleştirdiği makine ithalatında yüzde 250,9’luk artışla 2,5 milyon dolar değerinde makine alımı yaptı. Bu dönemde Şili’nin Türkiye’ye gerçekleştirdiği 234,1 milyon dolarlık toplam ihracat içindeki makinenin payı da yüzde 1,1 olarak kayda geçti. Aynı dönemde Şili’nin toplam ihracatının 89,8 milyar dolar olduğunu ve makine ihracatının toplam ihracattan yüzde 0,6 pay aldığını da söyleyelim.  Diğer yandan, makine ithalatının, 87 milyar dolarlık toplam ithalattan yüzde 15,4  pay aldığı Şili’de, 2021’de yüzde 30’luk artışla 13,4 milyar dolar tutarında makine ithal edildi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Şili’nin en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 5,2 milyar dolarla Çin yer alırken, listenin ikinci sırasında bulunan ABD’den 2,1 milyar dolar değerinde makine ithal edildi, üçüncü sıradaki Almanya’dan da 885,5 milyon dolarlık makine alımı yapıldı.  Bu dönemde Şili’nin Türkiye’den gerçekleştirdiği makine ithalatı ise yüzde 33,5’lik artışla 69,5 milyon dolar oldu ve Türkiye, Şili’nin  makine ithalatında 21’inci sırada yer aldı. Bu veriyle, Şili’nin toplam 13,4 milyar dolarlık makine ithalatından 2021’de Türkiye’nin aldığı payın yüzde  0,5 seviyesinde gerçekleştiğini; Şili’nin Türkiye’den yaptığı 636,3 milyon dolarlık toplam ithalat içindeki makinenin payının ise yüzde 10,9 olarak kayda geçtiğini hatırlatalım.

ŞİLİ İŞ VE MADENCİLİK MAKİNELERİ PAZARI SWOT ANALİZİ

GÜÇLÜ YÖNLER

• Güçlü madencilik sektörü
• Madencilik, inşaat ve altyapı yatırımları
• Elverişli yatırım ortamı
• Türkiye ile STA imzalamış olması
• Ticarette keyfi ayrımcı muamele olmaması
• Yeni ürün ve marka denemeye açık tüketici kitlesi

ZAYIF YÖNLER

• Coğrafi uzaklık
• Pazarda Türk kültürünün zayıflığı
• Ülkenin resmi dilinin İspanyolca olması • Ağır işleyen bürokrasi
• Büyük oyuncuların pazardaki hâkimiyeti • Çok fazla ticari partnerle rekabet

FIRSATLAR

• Sektörde yerli üretimin zayıf olması, dışa bağımlılık
• Kaliteli ve uygun fiyatlı Türk ürünlerinin rekabet avantajına sahip olması
• Ülkedeki alternatif tedarikçi arayışının güçlenmesi
  TEHDİTLER
• Ülkedeki çevre dostu düzenlemeler
• İnsansız, yeni teknoloji gerektiren makine ve ekipman talebinde artış
• Salgın sonrasında ekonomik toparlanmanın zaman alması
• Lojistik sorunlar
  Kaynak: T.C. Santiago Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Ülke Sunumu, 28 Nisan 2022

ŞİLİ İLE TİCARETTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

• Şili’de resmi dil İspanyolcadır. İş görüşmelerinde İspanyolca konuşabilen bir personel ya da bir tercüman size avantaj sağlayacaktır. Ürünün ve şirketin tanıtımına yönelik materyallerin de İspanyolca olarak hazırlanması tavsiye ediliyor.
• Şili’de karşılıklı hitap şeklinde soyadı kullanılmaz. Erkekler için “Don” ve kadınlar için “Senora” hitaplarından sonra isim söylenir.
• Şili’de iş ortamı diğer Güney Amerika ülkelerinden daha resmidir.
• Şili’de dakiklik saygı duyulan ve sizlerden beklenilen bir şeydir. Ancak Şilili muhatabınızın yarım saat geç kalabileceğini de aklınızdan çıkarmayın.
• Şilililer için yüz yüze toplantı, e-posta ya da telefon haberleşmesinden daha değerlidir.
• Öncelikle şirketin en tepe yöneticisini ziyaret edin.
• İş toplantılarında konuya girmeden önce farklı konularda sohbet edin. Şilililer esprili insanları takdir ederler.
• Görüşmelerde çok sert ve hızlı bir satış yöntemi izlemeyin.
• Şilililer konuşmanızı bölebilirler; bunu nezaketsizlik olarak almayın, tam tersine konuyla ilgilendiklerinin bir göstergesidir.
• İyi hazırlanmış bir iş plânı ve detayları açıkça belirtilmiş bir anlaşma taslağı onları etkiler.
• Şilililer baskı altında olmaktan ve acele edilmesinden hoşlanmazlar. İşler ABD ve Avrupa ülkelerine göre daha yavaş ilerler.
• İmkânlarınız elverdiğince en lüks otellerde konaklayın. Bu size olan bakışlarını çok etkileyecektir.
• Kişiliğiniz, aile kökleriniz ve şirketinizin geçmişi sizin kişisel mesleki özelliklerinizden daha önemlidir.
• Aile bağlantıları ve dostlukların iş hayatında büyük önemi vardır. Bu tür bağlantılar bürokratik engelleri de kolayca aşmanızı sağlar.
• Muhataplarınızla dostça ilişkiler kurmaya çalışın. Kişisel dostluklar olmadan Şili’de iş yapmanız çok zordur.
• Şili’de sekreterleri kesinlikle hafife almayın.
• Şili ile komşularını ve ABD’yi kesinlikle mukayese etmeyin, ailenizden bahsedip çocuklara ilgi gösterin ve siyaset konularına kesinlikle girmeyin.
• Son olarak, ödemeler için, Şili ticari bankasından geri alınamaz bir akreditif gibi güvenli bir ödeme yöntemi kullanın.
  Kaynak: 1Özkan Aydın, “Uluslararası İş Kültürü, s.278-283
  2T.C. Santiago Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, “Şili İş Kültürü Hakkında Not”
  3Ticaret Bakanlığı Kolay İhracat Platformu Şili Ülke Sayfası