GÜNEY AMERİKA TARİHİ, KUŞKUSUZ AVRUPA TARİHİYLE ÇOK BÜTÜNLEŞİKTİR. BU AÇIDAN, COĞRAFİ KEŞİFLER ÇAĞIYLA BİRLİKTE GÜÇLENEN SÖMÜRGECİLİĞİN, MODERN BREZİLYA’NIN OLUŞMASINDA DA ÇOK GÜÇLÜ ETKİLERİ VARDIR. 16’NCI YÜZYILDAN 19’UNCU YÜZYILA KADAR SÜREN PORTEKİZ ETKİSİ VE BU DÖNEMDE GERÇEKLEŞEN İNSAN VE MAL HAREKETLİLİĞİ BREZİLYA’NIN TEMEL TAŞLARINI OLUŞTURMAKLA KALMAMIŞ, ADETA ÜLKENİN KİMLİĞİNİ ORTAYA KOYMUŞTUR. SON 30 YILDAKİ İSTİKRARLI DÖNEMİ İYİ DEĞERLENDİREN BREZİLYA, GÜNEY AMERİKANIN EN GÜÇLÜ EKONOMİSİ HALİNE GELİRKEN; DÜNYA SIRALAMASINDA DA HALEN 12’NCİ SIRADA BULUNUYOR. ÜLKENİN ARTAN NÜFUSU VE GÜÇLENEN EKONOMİK HASILASI İSE 2050’DE ÜLKEYİ EN ZENGİN BEŞ EKONOMİDEN BİRİ YAPMA HEDEFİNİ ORTAYA KOYUYOR. BREZİLYA’NIN TÜRKİYE İLE OLAN TİCARETİ DE SON DÖNEMDE ARTIŞ EĞİLİMİNİ SÜRDÜRÜYOR.

Brezilya, geniş ve verimli toprakları, zengin yeraltı ve yerüstü kaynakları, gelişmiş sanayisi, yoğun genç nüfusu ve sahip olduğu turizm potansiyeliyle dünyanın en büyük ekonomilerinden biridir. Önümüzdeki yıllarda kat etmesi beklenen mesafeyle Brezilya’nın dünya ekonomisindeki etkinliğinin daha da arması, 2050’li yıllarda en büyük beş ekonomiden biri haline gelmesi de bekleniyor. Güney Amerika’nın en büyük, dünyanın ise en büyük 12’nci ekonomisi olan Brezilya, 1990’lı yıllardaki ekonomik serbestleşme çalışmalarının sonucunda özellikle otomotiv sanayisi ve altyapı modernizasyonunda önemli gelişmeler sağladı. Günümüzde havacılık ve savunma sanayilerinde de önemli bir güç olarak gösterilen ülke, aynı zamanda nükleer teknolojiye sahiptir ve dünyanın en büyük 15’inci petrol üreticisidir.Hızlı gelişen ekonomileri temsilen Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika ile BRICS Beşlisi içinde yer alan ülke, diğer yandan artan nüfus yoğunluğunun neden olduğu ekonomik, çevresel ve sosyal etkilerle de mücadelesini sürdürüyor. 2023’te nüfusunun 2018 milyonu aşması beklenen ülkene nüfusu 1 milyonun üzerinde 14 şehir bulunurken, artan şehirleşme ve endüstriyel üretim sahalarının genişlemesi, dünyanın en önemli oksijen deposu olarak gösterilen ve yine dünya canlı hayatının önemli merkezlerinden biri olan Amazon yağmur ormanları üzerinde yıkıcı etkilerde bulunuyor. Öyle ki hızı bir türlü düşürülemeyen orman tahribatı bu yakın dönemde tüm ekosistemdeki türlerin yüzde 50’sinin yok olması sonucunu da doğurabilir.

BREZİLYA’NIN KÜLTÜREL VE SİYASİ TARİHİ PORTEKİZ İLE BÜTÜNLEŞMİŞ

Bugünkü Brezilya topraklarını oluşturan bölgelere ilişkin yapılan arkeolojik çalışmalar, bu coğrafyanın bilinen tarihinin en az 11 bin yıl olduğunu ortaya koyuyor. Güney Amerika kıtasının diğer bölgelerinde olduğu gibi Brezilya toprakları da Avrupa sömürgeciliğiyle şekillenmiştir. 16’ncı yüzyıl başında Brezilya topraklarına ayak basan Portekizli sömürgeci Pedro Alveras Cabral, Hindistan sanarak geldiği Brezilya topraklarını Portekiz Krallığı adına işgal ederken, yüzyılın ortalarına kadar parça parça işgal edilen Brezilya toprakları, 15801640 yılları arasında İspanya hakimiyetinde kaldıktan sonra yeniden Portekiz’in hakimiyeti altına girmiş; 17’nci yüzyılda İngiltere, Almanya, Fransa ve İspanya’nın da bölgede faaliyet gösterse de bölge 1822’ye kadar yoğun olarak Portekiz egemeliği ve kültürel himayesinde kalmıştır. 1822’de kurulan Brezilya İmparatorluğu’nda, 1889’da cumhuriyet ilan edilmiş ancak ülkenin siyasi birliği ancak 1914’te tamamlanmıştır. 1980’lere kadar pek çok askeri darbeye de sahne olan ülke, son 30 yıldır siyasi istikrar ve kalkınma hamleleriyle bölgesel ve küresel ölçekte güç merkezlerinden biri olma yolunda önemli adımlar atmaya da devam ediyor.

SANAYİ VE TARIMSALÜRETİMİÇOK GÜÇLÜ

Brezilya, özellikle 1990’lı yıllardan itibaren yaptığı atılımlarla gerek milli gelirini gerek kişi başı ortalama gelirlerini artırmış ve ekonomide sektörel çeşitliliği sağlamayı başarmış bir ülke görüntüsü vermektedir. Bununla birlikte ülkede gelir eşitsizliği ve işsizlik rakamları halen yüksek seyrediyor ve yoksulluk ülkenin belirli kesimleri için kronik bir sorun olmayı sürdürüyor. Brezilya’da ekonomi büyük oranda hizmet sektörüne dayalı olsa da ülkenin sanayi ve tarımsal üretim gücünün de hayli yüksek olduğunu söyleyebiliriz. İstihdamın yüzde 30’u sanayi sektörlerinde gerçekleşirken, sanayide öne çıkan sektörler tekstil, kimya ve petrokimya, gemi inşa, sivil havacılık, savunma, otomotiv ve yedek parçaları ile motor, demir-çelik, ayakkabı, çimento ve kereste olarak sıralanıyor. Benzer şekilde, güçlü bir tarımsal üretime sahip olan ülke, pek çok tarımsal alanda dünya liderliğine de devam ediyor. Bunlardan ilk akla gelenler ise şeker, kahve, narenciye, orman ürünleri ile kırmızı ve beyaz et olarak sıralanabilir. Geçtiğimiz yıl Brezilya’nın makine ve teçhizat sektörü, ülkenin Sanayi Üretim Endeksinin yüzde 5,3’ünü oluştururken, makine üretiminde tarım ve ulaştırma alt sektörlerine ilişkin üretimin önemli bir payı bulunuyor. Ülkede kullanılan tarım makinelerinin yüzde 90'ı AMAZON ORMANLARI yurt içinde satın alınırken, halen çalışan tarım makinelerinin yüzde 30’unun beş yaşın altında olması, ülkenin tarımsal hasılasının yükselmesinde de önemli bir rol üstleniyor. Diğer yandan Brezilya, önemli miktarda yer altı kaynağına da sahip bulunuyor. Ülke, dünyanın en büyük ikinci demir ihracatçısı ve dünyanın ana alüminyum ve kömür üreticilerinden biriyken, bir petrol üreticisi olarak Brezilya, yakın gelecekte enerji bağımsızlığını kazanmayı ve dünyanın en iyi beş petrol üreticisinden biri haline gelmeyi hedefliyor.

DIŞ TİCARETİNDEÇİN VE ABD ETKİSİ YÜKSEK

Dış ticarette Amerika kıtası ve AB ülkeleriyle olan güçlü ilişkilerini son yıllarda Afrika, Orta Doğu ve Asya gibi alternatif pazarlara doğru genişleten Brezilya, halen 280,8 milyar dolarlık ürün ve hizmet ihraç ederken, ithalata ise 219,4 milyar dolarlık bir kaynak ayırıyor.Ülkenin başlıca ihracat kalemleri soya fasulyesi, demir cevheri, ham petrol, şeker pancarı, binek otomobil, kümes hayvanı eti, kimyasal odun hamuru, mısır, kahve, sığır eti ve hava araçları olarak sıralanırken; başlıca ithalat ürünleri ise ham petrol ve petrol ürünleri, motorlu taşıt yedek parçaları, telefon cihazları, elektronik devreler, taş kömürü, ilaç, binek otomobil, kimyasal gübre ve RECIFE motorlu taşıtlar olarak dikkat çekiyor.Brezilya’nın dış ticarettekien önemli partnerleri ise Çin, ABD ve Arjantin olarak karşımıza çıkıyor. Çin ve ABD’nin gerek ithalatta gerek ihracattaki toplam payları ise yüzde 40 seviyelerinde gerçekleşiyor.

“BREZİLYA HALKI 500 YILLIK GEÇMİŞİNDETÜM IRKLARIN KARIŞMASI NEDENİYLE DÜNYANIN BAŞKA HİÇBİR ÜLKESİNDE RASTLANMAYAN BİR ÇEŞİTLİLİK VE RENKLİLİĞE SAHİPTİR. PORTEKİZLİ, FRANSIZ VE HOLLANDALI KOLONİCİLERİN GELMESİYLE BAŞLAYAN IRKVE KÜLTÜR ÇEŞİTLİLİĞİ, ÖNCE AFRİKA’DAN GETİRİLEN KÖLELER SONRASINDA 20’NCİ YÜZYILDA GELEN ALMAN, İTALYAN, POLONYALI, JAPON VE ARAP GÖÇMENLERİN BU ÇEŞİTLİLİĞE EKLENMESİYLE BUGÜNKÜ HALİNE GELMİŞTİR.”

İKİLİ DIŞ TİCARETARTIŞ EĞİLİMİNDE

Türkiye ve Brezilya arasındaki ticari ilişkiler ise 2000’li yılların başlarından itibaren gelişme kaydetmekle birlikte, her iki ülkenin ekonomik büyüklükleri göz önüne alındığında potansiyelini yakalamış değil. Bunda elbette coğrafi, tarihi ve kültürel uzaklıkların da payı büyüktür. Ancak son yıllarda iki ülke arasındaki ilişkilerde yaşanan yakınlaşmanın önümüzdeki yıllarda ticaret hacmini daha da yukarı çekmesi beklenebilir. Bununla birlikte, güncel gerçekleşen 4,4 milyar dolarlık ticaret hacmi bile Brezilya’yı Türkiye’nin Güney Amerika’daki en önemli ticari partneri yapmaya yetmektedir.Türkiye’den Brezilya’ya ihraç edilen başlıca ürünler, kara yolu araçları için yedek parça, makine ve mekanik parçalar, karbonat, kuru meyve, iplik, sebze-meyve, çimento, kauçuktan lastik, motor parçaları ve tütün olarak öne çıkarken, Türkiye’nin Brezilya’dan ithal ettiği başlıca ürünler de demir-çelik, demir cevheri, kimyasal odun hamuru, pamuk, canlı büyükbaş hayvan, kahve, soya fasulyesi, gemi, kâğıt, şeker pancarı olarak sıralanıyor. Diğer yandan, Brezilya pazarına sunulan çoğu Türk ürünü, Avrupalı firmalar tarafından toptan alınıp perakende olarak Brezilya pazarına sunuluyor.

“BREZİLYA DENİLDİĞİNDE KUŞKUSUZ ÇOĞUMUZUN AKLINA ÖNCE FUTBOL ARDINDAN DA RİO KARNAVALI GELİYOR. DÜNYANIN EN ÜNLÜ VE YETENEKLİ FUTBOLCULARINI YETİŞTİREN BREZİLYA, HALEN SAHİP OLDUĞU BEŞ DÜNYA KUPASI İLE DÜNYA FUTBOLUNA YÖN VE RMEYE DEVAM EDERKEN, RİO KARNAVALI İSE HER YIL DÖRT GÜNLÜĞÜNE DÜZENLENİYOR OLSA DA BREZİLYA EKONOMİSİ VE KÜLTÜRÜNE ETKİLERİYLE DÜNYANIN EN ÖNEMLİ ORGANİZASYONLARI ARASINDA GÖSTERİLMEYE DEVAM EDİLİYOR.”

COĞRAFİ UZAKLIK MAKİNE TİCARETİNİ DE ETKİLİYOR

Brezilya’nın makine özelinde ticaret rakamlarını incelediğimizde, BM İstatistik Bölümü verilerine göre, ülkenin makine ihracatının 2021’de yüzde 30,2 artarak 13,4 milyar dolar olarak gerçekleştiğini görüyoruz. Brezilya’nın en çok makine ihraç ettiği ülkeler sıralamasında ilk sırada 3,4 milyar dolarla ABD yer alırken, ikinci sıradaki Arjantin 2021’de Brezilya’dan 1,5 milyar dolarlık makine alımı yaptı. Üçüncü sıradaki Meksika’ya da 922 milyon dolarlık makine ihraç edildi. 2021’de Türkiye ise Brezilya’dan gerçekleştirdiği makine ithalatında yüzde 9,1’lik düşüşle 71 milyon dolar değerinde makine alımı yaptı. Bu dönemde Brezilya’nın Türkiye’ye gerçekleştirdiği 3,2 milyar dolarlık toplam ihracat içindeki makinenin payı da yüzde 2,2 olarak kayda geçti. Aynı dönemde Brezilya’nın toplam ihracatının 280,8 milyar dolar olduğunu ve makine ihracatının toplam ihracattan yüzde 4,8 pay aldığını da söyleyelim.Diğer yandan, makine ithalatının, 219,4 milyar dolarlık toplam ithalattan yüzde14,6 pay aldığı Brezilya’da, 2021’de yüzde 24,9’luk artışla 32 milyar dolar tutarında makine ithal edildi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Brezilya’nın en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 9,1 milyar dolarla Çin yer alırken, listenin ikinci sırasında bulunan ABD’den 6,7 milyar dolar değerinde makine ithal edildi, üçüncü sıradaki Almanya’dan da 2,9 milyar dolarlık makine alımı yapıldı. Bu dönemde Brezilya’nın Türkiye’den gerçekleştirdiği makine ithalatı ise yüzde 47,4’lük artışla 241 milyon dolar oldu ve Türkiye, Brezilya’nın makine ithalatında 21’inci sırada yer aldı.Bu veriyle, Brezilya’nın toplam 32 milyar dolarlık makine ithalatından 2021’de Türkiye’nin aldığı payın yüzde 0,8 seviyesinde gerçekleştiğini; Brezilya’nın Türkiye’den yaptığı 1,3 milyar dolarlık toplam ithalat içindeki makinenin payının ise yüzde 18,9 olarak kayda geçtiğini hatırlatalım.

BREZİLYA İLE TİCARETTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

Brezilya’da nüfusun çok az bir kesimi İngilizce bilir. Brezilya’da konuşulan hâkim dil Portekizcedir. İş görüşmelerinize mutlaka Portekizce bilen bir tercüman ile katılın. Sıfırdan gelip zengin olmak Brezilya’da çok fazla itibar görmez. Bunun yerine köklü bir geçmişi olan şirket daha itibarlıdır. Kişiliğiniz ve güçlü şahsi ve iş ilişkisi kurma yeteneğiniz, başarılı bir iş yapabilmeniz için çok önemlidir. Brezilya’da genel kural şudur: “Görüşme şirketle değil kişiyle yapılır.” Brezilyalılar için dostluk her şeyden önce gelir. Dostluk ilişkisi yasalbir dokümandan daha önemlidir. Brezilya’da iş yapmanın birinci şartı yüz yüze gelmektir. Brezilya’da çok sınırlı alanlarda telefon ve e-posta yoluyla iş yapabilirsiniz. • Sizin doğru insanlarlabir araya gelmenizi sağlayabilecek Brezilyalı bir danışmanla çalışmanız önerilir. Ayrıca, Brezilyalı avukat ve muhasebeci de işlerinizi kolaylaştırır. Mümkünse belgelerinizi Portekizce hazırlayın. • Brezilyalı alıcılar, satılacak ürüne ilişkin teknik detaylar, fiyat listesi, gümrükkodları, vergiler, depolama masrafları, liman ücretleri gibi nihai kararı etkileyecek bütün hususları açıklayan bilgileri talep edeceklerdir. Mümkün ise ürünün kendisini de fiziksel olarak görmek isterler. Benzer şekilde, satış sonrası hizmetlerin kolayca sağlanması da Brezilyalı firmalar tarafından çok önemsenir. • Brezilya dört farklı zaman dilimi kullanan bir ülkedir. Bu nedenle, iş toplantılarını planlarken, karşı firmanın bulunduğu eyaletteki zaman dilimine dikkat edin ve randevularınızı en erken iki hafta öncesinden alın. Özel bir şirkete ya da devlet dairesine asla çat kapı gitmeyin. Brezilya tatil ve bayram takvimini çok iyi inceleyip randevularınızı ve ziyaretlerinizi bu takvime göre plânlayın. • Brezilyalılar toplantıda konumlarını tutkuyla savunurlar. Zamanla istemeseler de gardları düşer. O nedenle müzakere takımınızı sakin ve istikrarlı yönetmeniz gerekir. • Brezilyalılar çok sertve saldırgan satış taktiklerinden ve baskı altında olmaktan hoşlanmazlar. Görüşmeler esnasında biraz esnek olun, çok sıkıcı ve monoton sunumlar hazırlamayın. • Görüşmelerde birinin sözünün kesilmesi çok olağan bir durumdur. • Mümkünse beş yıldızlı otelde kalmanız karşı tarafta çok olumlu intiba bırakır. Ayrıca, Brezilyalı muhataplarınıza yemek daveti verecekseniz mutlaka prestijli bir restoranı tercih edin. • Ülke trafiğini her zaman dikkate almalısınız. Trafik sorunu nedeniyle dünyanın en geniş helikopter filosu São Paulo’dadır. • Futbol, aile ve Brezilya plajları sohbet konularıdır ancak siyaset, yoksulluk, din ve Arjantin konularından çok hoşlanılmaz. Brezilyalılar yaş, maaş ve medeni durum konusunda da konuşmayı sevmezler. • Açık alanlarda sigara içmek yasaktır.

Kaynak: 1Özkan Aydın, “Uluslararası İş Kültürü”, s.60-65 2Ticaret Bakanlığı, Brezilya Pazar Bilgileri Raporu