TOPRAKLARININ YARISINA YAYILAN ORMANLARIYLA GSYİH’SİNİ BESLEYEN LETONYA, YAŞLANAN NÜFUSU VE İŞ GÜCÜNDE YAŞADIĞI OLUMSUZLUKLARA RAĞMEN EKONOMİSİNİ YAVAŞ AMA EMİN ADIMLARLA GÜÇLENDİRMEYİ SÜRDÜRÜYOR. DİĞER BALTIK ÜLKELERİ GİBİ 1990 YILINDA SOVYETLER BİRLİĞİ’NDEN BAĞIMSIZLIĞINI KAZANAN VE AB’NİN EN KÜÇÜK EKONOMİLERİNDEN BİRİNE SAHİP OLAN LETONYA, BAĞIMSIZLIĞI TAKİP EDEN SÜREÇTE EKONOMİK KRİZLERLE KARŞI KARŞIYA KALSA DA 2000’Lİ YILLARDAN İTİBAREN HIZLI BİR GELİŞİM SÜRECİNE GİRDİ VE KÜRESEL KRİZ DÖNEMLERİ HARİÇ KESİNTİSİZ BİR EKONOMİK BÜYÜME İVMESİ YAKALADI.
Baltık ülkeleri arasında coğrafi olarak en küçük ikinci ülke olan Letonya topraklarının yarıya yakını ormanlarla kaplıdır. Letonya'nın politik, ekonomik ve kültürel merkezi, nüfusun üçte birinden fazlasının yaşadığı ve çalıştığı Riga'dır. Sovyetler Birliği’nden ayrıldıktan sonra 2004’te AB’ye ve 2014’te Euro Bölgesi'ne katılan ülke halen küresel rekabetçilik açısından dünyadaki 141 ülke arasında 41’inci, iş yapma kolaylığı açısından 190 ülke arasında 19’uncu, ekonomik serbestlik endeksine göre 176 ülke arasında 17’nci, insani gelişmişlik endeksine göre 191 ülke arasında 39’uncu sırada bulunuyor. Ayrıca ülke, 2023 yılı itibarıyla 194 ülke arasında dünyanın 94’üncü büyük ekonomisidir. AB, NATO ve OECD üyesi olan Letonya, Sovyetler Birliği dönemindeki dışa kapalı görüntüsünden uzaklaşmak ve başta kıta ülkeleri olmak üzere farklı bölgelerle iyi ilişkiler geliştirmek hedefiyle son yıllarda dışa dönük bir politika izlemeye devam ediyor. Baltık bölgesi ülkeleri ile olan iş birliğinin güçlendirilmesi, Avrupa’ya entegrasyonun tamamlanması ve uluslararası platformlarda aktif katılım sergilenmesi ise Letonya’nın dış politikadaki öncelikleri arasında yer alıyor.
BAUSKA 5 BİN YILLIK LETON TARİHİ
Letonya topraklarında bilinen ilk Baltık kabileleri MÖ 3binli yıllarda bölgeye yerleşen Letonlar ve Litvanlardır. Yerli kabileler Roma ve Bizans imparatorluklarıyla ticari ilişkiler geliştirmiş, yerel yönetimler kurmuştur. 9’uncu yüzyıldaki Viking istilalarını 12’nci yüzyılda Cermen istilaları takip etmiş ve bu yüzyılda Letonlar Haçlı Seferleri sonucu silah zoruyla Hristiyanlaştırılmışlardır. Almanların hâkimiyeti ele geçirmesinin ardından 1201’de Riga şehri kurulmuş ve Batı Avrupa ile ilişkiler güçlendirilmeye başlanmıştır. 1228 yılında Töton Şövalyeleri tarafından bugünkü Letonya ve Estonya toprakları üzerinde kurulan Livonya Konfederasyonu, 16’ncı yüzyıl ortalarına kadar hâkimiyetini sürdürmüş, ardından bölge Litvanya Büyük Dukalığına, Litvanya’nın Lehistan’la birleşmesi üzerine de Lehistan-Litvanya Birliğine dâhil olmuştur. Birliğin parçalanmasından sonra Letonya, 18’inci yüzyıl sonlarında Çarlık Rusya’nın hâkimiyeti altına girmiştir. Rus hâkimiyeti sırasında Letonya sosyal, kültürel ve ekonomik değişim ve dönüşümler geçirirken Riga, Rusya’nın en önemli liman şehri hâline gelmiştir. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Çarlık rejiminin yıkılmasıyla birlikte Letonya 18 Kasım 1918 tarihinde bağımsızlığın ıilan etmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla önce Sovyetler Birliği, ardından da Almanya’nın işgaline uğrayan ülke, savaş sonrasında Rus hâkimiyeti altında kalmıştır. Soğuk Savaş yılları boyunca Sovyetler Birliğine bağlı özerk bir cumhuriyet olarak varlığını sürdüren Letonya, Sovyetlerin dağılma sürecine girmesiyle birlikte 4 Mayıs 1990 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiş, 21 Ağustos 1991’de de tam bağımsızlığını kazanmıştır.
YAVAŞ AMA EMİN ADIMLARLA BÜYÜYOR
Letonya ekonomisi AB’ninen küçük ekonomilerin-den biridir. Ülke ekonomisi Slovenya ve Hırvatistan’dan küçük, ancak Estonya ve Güney Kıbrıs’tan büyüktür. Diğer Baltık ülkeleri gibi 1990 yılında Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazanmasının ardından ülke hızla gelişmiştir. Özellikle ticaret ve dijital hizmetler sektörleri güçlü gelişen alanlardır. 2014 yılında Euro Bölgesi’ne katılımının ardından para birimi “Lat”ın kullanımını kaldırarak avro kullanmaya başlayan ülke, IMF verilerine göre 2023 yılında 46,7 milyar dolarlık GSYİH’ye sahiptir. GSYİH’nin 2024 yılında 50,4 milyar dolar olması da beklentiler arasında yer alıyor. Letonya küçük ama gelişime açık bir ekonomiye sahiptir.
“LETONYA'NIN POLİTİK, EKONOMİK VE KÜLTÜREL MERKEZİ, LETONYA NÜFUSUNUN ÜÇTE BİRİNDEN FAZLASININ YAŞADIĞI VE ÇALIŞTIĞI RİGA'DIR. RİGA'NIN ZARİF ESKİ ŞEHİR MERKEZİ VE FARKLI ART NOUVEAU MİMARİSİ, MODERN HAREKETLİ İŞ HAYATI VE KÜLTÜREL YAŞAMA İLHAM VEREN BİR DÜZEN İŞLEVİ GÖRÜR. 1201 'DE KURULAN, HANSA BİRLİĞİ MENSUBU OLAN BU ŞEHİR AVRUPA'NIN EN ESKİ ORTA ÇAĞ ŞEHİRLERİNDEN BİRİ OLUP UNESCO TARAFINDAN DÜNYANIN EN ÖNEMLİ KÜLTÜREL VE DOĞAL ALANLARI LİSTESİNE ALINMIŞTIR. AYNI ZAMANDA RİGA'NIN OLD TOWN SİLUETİ AVRUPA MİRASI NİTELİĞİ TAŞIYAN BİR ALANDIR.”
1990’larda, bağımsızlığı takip eden süreçte, eski Sovyet ülkelerinin hepsi gibi ekonomik krizlerle karşı karşıya kalan Letonya, 2000’li yıllardan itibaren hızlı bir gelişim sürecine girmişve küresel kriz dönemleri hariç kesintisiz bir ekonomik büyüme ivmesi yakalamıştır. Buna rağmen Letonya hâlen Avrupa kıtasında yoksulluk oranının en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Düşük doğum oranıyla birlikte nüfusun yaşlanması, nitelikli iş gücü azlığı, yolsuzluk ve gelir eşitsizliği gibi hususlar da ülke ekonomisi için büyük riskler oluşturmaya devam ediyor. 2004 yılında AB’ye, 2014 yılında da Euro Bölgesine dâhil olan Letonya’da millî gelirin yarısından fazlası ihracat yoluyla sağlanıyor. Ülkedeki dış yatırımlar bölge ülkelerine göre hâlâ düşükken, ülke ekonomisi büyük ölçüde hizmet sektörüne dayalı bir görünüm sergiliyor. MADONA açığı veriyor. BM İstatistik Bölümü verilerine göre 2022’de 22,5 milyar dolarlık ihracat karşılık 27,9 milyar dolar ithalat gerçekleştiren Letonya’nın ihracat ve ithalattaki en büyük ticaret ortakları ise yakın komşuları Litvanya ve Estonya ile Almanya’dır. Ülkenin tarihi bağları bulunan Rusya ile ticari ilişkileri de halen güçlü şekilde devam ediyor. İhracatta ormancılık ürünleri, mineral yakıtlar ve yağlar, elektrikli makine ve ekipmanları, makine ve aksamları ile hububatlarla öne çıkan Letonya’nın ithalat kalemlerini ise mineral yakıtlar ve yağlar, elektrikli makine ve ekipmanları, makine ve ekipmanları, otomotiv ve yan sanayisi ile plastik ve mamulleri oluşturuyor.
ORMANCILIK ÜRÜNLERİ GSYİH’DE ÖNEMLİPAYA SAHİP
Letonya ekonomisi için orman ürünleri stratejik öneme sahiptir. Ülkenin yaklaşık 50 ’ye yakını ormanlarla kaplıdır ve bu oranla Letonya, AB’nin en çok ormanlık alana sahip ülkelerinden biridir. Ülke verimli topraklardan oluştuğundan tarım ve ormancılık önemli üretim sektörlerine girdi sağlarken, ormancılık GSYİH’nin yaklaşık yüzde 5’ini oluşturur. Bununla birlikte, Letonya’nın GSYİH’sinin yüzde 4’ü de tarım sektörü tarafından oluşturulmaktadır. Toplam iş gücünün yüzde 8’ini istihdam eden tarım sektöründe bu pay yıllar içinde azalsa da son yıllarda birçok modernizasyon gerçekleştiren ülke tarım-sal verimliliğini artırmayı başarmıştır.GSYİH’nin yaklaşık yüzde 22’sini oluşturan imalat sanayileri ise toplam iş gücünün yaklaşık yüzde 13’ünü istihdam ediyor. Leton sanayi sektörü ağırlıklı olarak kimyasallar, petrokimyasallar, metal işleme ve makine gibi ağır sanayi kollarından oluşurken, ağaç işleme makineleri, kimya sanayisi, metal işleme, kâğıt, basım ve yayım sektörlerinde kısmi canlanmalar olduğu da söylenebilir. Enerjide büyük oranda dışa bağımlı olan ülkede petrol üretimi bulunmuyor. Ülkenin petrol talebi tamamıyla ithalat ile karşılanırken, enerji bağımlılığını azaltmak için hidroelektrik santrallerinin ötesinde rüzgâr ve biokütle santrallerine yönelmeyi planlayan ülke, halen sahip olduğu hidroelektrik kapasitesiyle dünyanın en yeşil enerji kullanan ülkelerinden biri olmayı sürdürüyor.
İKİLİ TİCARETGELİŞİME AÇIK
Türkiye ve Letonya arasındaki ticari ilişkiler gelişmeye açıktır. Karşılıklı ticaret hacmi uzun vadede artış göstermekle birlikte henüz istenen seviyede değildir. 2022’de ülkeye ihracatımız yüzde199 artarak 481 milyon dolar olurken, ithalatımız ise yüzde 3 artarak 238 milyon dolar olarak gerçekleşmişti. Letonya’ya ihracatımızda başlıca ürün grupları; mineral yakıtlar, yağlar, motorluk ara taşıtları, demir ve çelik, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, mücevherci eşyası, plastikler ve mamulleri, demir veya çelikten eşya, elektrikli makine ve cihazlar, meyveler ve sert kabuklu meyveler, kauçuk ve kauçuktan eşya olarak sıralanırken, ithalatta öne çıkan ürün grupları ise demir ve çelik, ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü, hububat, elektrikli makine ve cihazlar, adi metallerden çeşitli eşya, mineral yakıtlar, yağlar, makineler, mekanik cihazlar ve aletler, cam ve cam eşya, canlı hayvanlar, demir veya çelikten eşyalar olarak sıralanıyor.
MAKİNE TİCARETİMİZ ÇOK SINIRLI
Letonya’nın makine özelinde ticaret rakamlarını incelediğimizde, BM İstatistik Bölümü verilerine göre, ülkenin makine ihracatının 2022’de yüzde 5 artarak 1,28 milyar dolar olarak gerçekleştiğini görüyoruz. Letonya’nın en çok makine ihraç ettiği ülkeler sıralamasında ilk sırada 239,1 milyon dolarla Litvanya yer alırken, ikinci sıradaki Rusya 2022’de Letonya’dan 207,2 milyon dolarlık makine alımı yaptı. Üçüncü sıradaki Estonya’ya da 142,1 milyon dolarlık makine ihraç edildi. 2022’de Türkiye ise Letonya’dan gerçekleştirdiği makine ithalatında yüzde 327,8’lik artışla 18,6 milyon dolar değerinde makinealımı yaptı. Bu dönemde Letonya’nın Türkiye’ye gerçekleştirdiği 239,4 milyon dolarlık toplam ihracat içindeki makinenin payı da yüzde 8 olarak kayda geçti. Aynı dönemde Letonya’nın toplam ihracatının 22,5 milyar dolar olduğunu ve makine ihracatının toplam ihracattan yüzde 6 pay aldığını da söyleyelim. Diğer yandan, makine ithalatının, 27,9 milyar dolarlık toplam ithalattan yüzde 8 pay aldığı Letonya’da, 2022’de yüzde 3’lük artışla 2,4 milyar dolar tutarında makine ithal edildi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Letonya’nın en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 397,5 milyon dolarla Almanya yer alırken, listenin ikinci sırasında bulunan Litvanya’dan 312,6 milyon dolar değerinde makine ithal edildi, üçüncü sıradaki Polonya’dan da 199,2 milyon dolarlık makine alımı yapıldı. Aynı dönemde Letonya’nın Türkiye’den makine ithalatı çok sınırlı kaldı ve yüzde 30,2’lik artışa rağmen 19,5 milyon dolar değerinde gerçekleşti. Bu veriyle, Letonya’nın toplam 2,4 milyar dolarlık makine ithalatından 2022’de Türkiye’nin aldığı payın yüzde 0,8 seviyesinde gerçekleştiğini; Letonya’nın Türkiye’den yaptığı 185,2 milyon dolarlık toplam ithalat içindeki makinenin payının ise yüzde 11 olarak kayda geçtiğini hatırlatalım.
