TÜRKİYE İLE BAĞLARINI “TEK MİLLET, İKİ DEVLET” TEMASI ÇERÇEVESİNDE GÜÇLÜ TUTAN AZERBAYCAN, HALEN KAFKASLARIN EN BÜYÜK EKONOMİSİ OLMAYA DEVAM EDİYOR. SAHİP OLDUĞU ZENGİN PETROL VE DOĞAL GAZ REZERVLERİYLE EKONOMİSİNİ BÜYÜTEN VE ENERJİ İHRACATINDA KÜRESEL ÖLÇEKTE SÖZ SAHİBİ OLAN ÜLKE, ZENGİN TARİHİ VE KÜLTÜREL GEÇMİŞİYLE SON YILLARDA TURİZM POTANSİYELİNİ DE ÖNE ÇIKARIYOR. DİĞER YANDAN TÜRKİYE İLE “KARDEŞ” KÜLTÜRÜNÜ EKONOMİDE DE SÜRDÜREN AZERBAYCAN’IN İHRACAT VE İTHALATINDA TÜRKİYE İLK SIRALARDA YER ALMAYI SÜRDÜRÜYOR.

Azerbaycan, Sovyetler Birliği sonrası ekonomik geçişini tamamlamış, petrol bazlı ve gelişmekte olan bir ekonomiye sahiptir. Resmi dil Azerice olmakla beraber ülkede Rusça da yaygın olarak konuşulmaktadır. Ülke, Dünya Bankası “İş Yapma Kolaylığı” endeksinde Türkiye’nin hemen ardından 34’üncü sırada yer almaktadır.Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından, 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan, dünyanın önde gelen petrol şirketleri ile rezervlerin işlenmesi ve paylaşılması konusunda yaptığı anlaşmalar ve yeniliklere hızla uyum sağlaması sayesinde, 1996 yılından itibaren ekonomide büyüme elde etmiştir. 2022 yılında 77,4 milyar dolarlık GSYİH’ye sahip olan ülkenin 2024’te de yüzde 2,5 oranıyla büyümesine devam etmesi bekleniyor. BİN YILLIKTÜRK YURDUAzerbaycan coğrafyasında yapılan arkeolojik çalışmalar, bölgedeki insan izlerinin MÖ 8.000 ila MÖ 6.000’li yıllara kadar dayandığını gösteriyor. Özellikle Urmiye Gölü’nün kuzeyi ve Tebriz’in güneyindeki kalıntılar paleolitik dönemden itibaren bölgedeki insan varlığını ortaya koyarken, bölgede varlığı bilinen ilk kavmin ise İskit-Sakalar olduğu düşünülüyor. Azerbaycan toprakları, Doğu ile Batı arasındaki önemlibir geçiş yolunda olma-sı nedeniyle, bin yıllarca çatışmalara sahne olmuştur. İskitler, Mannalar, Medler, Ahamenişler, Büyük İskender, Selevkoslar ve Romalılar, Sasaniler ve Safevilerin hâkimiyetinde geçen asırlardan sonra bölgeyi hâkimiyetine alan Selçuklular ile bölgedeki Türk hâkimiyeti başladı. 18’inci yüzyılda Rusya’nın işgal etmeye başladığı topraklardaki son Pers izleri ise 1828’de silinince, Azerbaycan’ın da dâhil olduğu tüm Güney Kafkasya Rus egemenliğine girmiş oldu. Rus İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından kısa süreli Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ilan edilmiş ve “Azerbaycan” ismi ilk kez bir devlet tarafından kullanılmış olsa da 1920’de yeniden Rus işgaline uğrayan ülke Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak SSCB’ye bağlandı. Sovyetler Birliği’nin 1980’lerde dağılma sürecinde Azerbaycan-Ermenistan çatışmalarında Rusya’nın yanlı tutumu üzerine Azerbaycan, 1990’daki “Kara Ocak” olayının da etkisiyle bağımsızlık sürecini hızlandırdı ve devletin ismindeki “Sovyet Sosyalist” ifadesi çıkartılarak “Azerbaycan Cumhuriyeti” ifadesi ve bayrak olarak da 1918-1920 yılları arasındaki Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin bayrağı kullanılmaya başlandı. 30 Ağustos 1991 tarihinde de bağımsızlık kararı alınarak18 Ekim 1991’de “Azerbaycan Cumhuriyeti” kurulmuş oldu. 

HAZAR PETROLLERİ ÜLKEYİ BÜYÜTÜYOR

 Enerji ihracatına dayalı ekonomisini çeşitlendir-me gayreti içerisinde olan Azerbaycan, bağımsızlık sonrasında yaşadığı zorlu süreçlere rağmen gelişmesini sürdürüyor. Uzun yıllar Sovyetler Birliği içerisinde yer alan Azerbaycan, 1991 yılındaki bağımsızlığın ardından diğer alanlarda olduğu gibi ekonomide de ciddi bir sarsıntı yaşamış, ancak ilerleyen yıllarda enerji ihracatındaki artışla birlikte yüksek büyüme oranları yakalamıştır. Esasen ülke ekonomisinin önemli ayaklarından birini teşkil eden ve petrol ihracatı ile ikinci plana atılan ağır sanayide özellikle alüminyum, demir ve çimento sanayisi büyük önem taşımaktadır. Tarım sektörü ise ülke halkının hâlen en önemli geçim kaynağıdır. İstihdamın üçte birini karşılayan tarım sektörünün millî gelir içindeki payı ise yüzde 6 seviyelerindedir. Azerbaycan ekonomisinin taşıyıcı gücü, elbette petrol ve doğal gaz üretimi ve ihracatıdır. 1994 yılında küresel petrol şirketleriyle yapılan anlaşmanın ardından ülke petrollerinin çıkarılması ve ihracına ilişkin önemli bir adım atılmıştır. Hâli hazırda ihracat gelirlerinin yüzde 90’ı da enerjiden elde edilmektedir. Azerbaycan, kanıtlanmış rezervleri ve ihracatı bakımından ham petrolde ilk 20, doğal gazda ilk 25 ülke arasında yer almaktadır. Mevcut petrol üretimini üç farklı boru hattı yoluyla ihraç eden ülke, üretiminin yüzde 80’lik bölümünü ise büyük bir kısmı Türkiye’de bulunan Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattı yoluyla ihraç etmektedir. Petrol ve doğal gaz üretiminin başı çektiği ağır sanayi sektörleri ekonominin halen yarıdan fazlasını oluşturmaya devam ederken, sanayi üretiminde çimento, makine, pamuk ve gıda maddeleri üretimi de güçlenmeye devam etmektedir. Hizmetler sektörü ise GSYİH’nin yüzde 40’ını ve istihdamın yarısını oluşturmaktadır. Diğer yandan Azerbaycan, tıpkı diğer ülkeler gibi, 2020'de benzeri görülmemiş zorluklarla karşı karşıya kalmıştır. Covid-19 ve petrol fiyat şoklarının birleşimi ekonomiyi durgunluğa iterken, mali yardım paketleri bu şokun ekonomik etkisini hafifletmiş ve ekonomi toparlanmaya başlamıştır. Ancak orta vadeli görünüm zayıf kalmaya devam etmektedir. Petrol kaynaklarının yüzyılın ortasına kadar tükenmesi beklendiğinden, uzun vadeli mali sürdürülebilirlik ancak ekonominin çeşitlendirilmesi ile mümkün olabilir. Yetkililer, önümüzdeki 10 yıl içinde hızlandırılmış ancak sürdürülebilir sosyoekonomik kalkınmanın stratejik hedeflerini belirlerken, bu amaçla politika planları geliştirilmeye devam edilmektedir. Bu çerçevede, 2023 yılında reel GSYİH büyümesinin yavaşlaması beklense de makroekonomik görünümün istikrarlı olması ve ülkenin 2024’te de yüzde 2,5 oranıyla büyümesine devam etmesi de bekleniyor. Orta vadede ise büyümenin, petrol dışı ve doğal gaz sektörüne yapılan istikrarlı yatırımlardan sağlanacağı öngörülüyor. 

“AZERBAYCAN, DOĞAL KAYNAKLARI, GELİŞMİŞ SANAYİSİ VE COĞRAFYASI İTİBARIYLA ÖNEMLİ BİR ÜLKEDİR. AZERBAYCAN'DA ÖZELLİKLE BÜYÜK PETROL VE DOĞAL GAZ REZERVLERİ BULUNMAKTADIR. ÜLKE AYRICA, HACİM VE ÇEŞİTLİLİK BAKIMINDAN HAM MADDE YATAKLARIYLA DA DÜNYANIN SAYILI ÜLKELERİNDEN BİRİDİR.”

TÜRKİYE-AZERBAYCAN ENERJİ İŞ BİRLİĞİ GİDEREK GÜÇLENİYOR

 Diğer yandan, Azerbaycan’ın başta petrol üretimi olmak üzere enerji kaynakları ihracatında Türkiye’nin ekonomik yapısı ve transit ülke konumu, iki ülke arasındaki iş birliğini daha da önemli kılmaya devam ediyor. Özellikle sanayi üretimi bakımından ithal edilen yer altı zenginliklerine KEBELE bağlılık başta olmak üzere coğrafi konum olarak bölge zenginliklerinin ihraç pazarlarına aktarılması bakımından da Türkiye önemli bir konumdayken, arz güvenliğinin sağlanması ve enerji ihtiyacının karşılanması anlamında da Türkiye-Azerbaycan arasındaki iş birliği her iki ülke açısından da büyük önem taşıyor. Türkiye’nin doğal gaz ihtiyacının yaklaşık yüzde 20’sinin halen Azerbaycan’dan karşılanıyor olması ise bu iş birliğinin önemli bir kanıtı olarak karşımızda duruyor. 

“AZERBAYCAN EKONOMİSİNDE, SANAYİ SEKTÖRÜNÜN ÖNEMLİ BİR BÖLÜMÜNÜ YAKLAŞIK 20 YIL ÖNCE KURULAN AĞIR SANAYİ OLUŞTURMAKTADIR. AĞIR SANAYİ İÇİNDE EN ÖNEMLİ SEKTÖRLER İSE DEMİR ÇELİK, ALÜMİNYUM VE ÇİMENTO OLUP, ÇOĞU İMALAT SANAYİSİ PETROL SANAYİNİN GELİŞİMİYLE BİRLİKTE İHMAL EDİLMİŞTİR.”

DIŞ TİCARETTE DE TÜRKİYE ÇOK ÖNEMLİ

 Azerbaycan’ın dış ticaretinde üç ülke öne çıkıyor: İtalya, Türkiye ve Rusya. 2022’de 38 milyar dolar ihracat gerçekleştiren ülke en çok İtalya, Türkiye, İsrail, Hindistan ve Yunanistan’a ihracat gerçekleştirirken, ülkenin ihracatında Türkiye yüzde 9 payla ikinci sırada yer alıyordu. Ülkenin ihracat kalemlerinde ise petrol ve türevleri ilk sırada yer almayı sürdürüyor. Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar, petrol gazları ve diğer gazlı hidrokarbonlar ile azotlu mineral veya kimyasal gübreler ile altın da (platin kaplamalı altın dâhil) diğer önemli ihracat kalemleri olarak sıralanmaya devam ediyor.2022’de 15 milyar dolarlık ithalat gerçekleştiren Azerbaycan’ın en önemli ithalat ortakları ise Rusya, Türkiye ve Çin olarak sıralanıyor. Ülkenin ithalatında Türkiye yüzde 16 payla ikinci sırada yer alırken, başlıca ithalat ürünleri de otomobiller, petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar, tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar, ham petrol, buğday ve mahlut olarak sıralanıyor. 

İKİLİ TİCARETİN POTANSİYELİÇOK GÜÇLÜ

Türkiye ile Azerbaycan, “tek millet, iki devlet” anlayışı çerçevesinde şekillenen son derece yakın ve güçlü ilişkilere sahipken, SSCB’den ayrılan Azerbaycan’ın bağımsızlığını ilk tanıyan devlet de Türkiye olmuştu. Tarihi ve kültürel bağların ötesinde iki ülke arasındaki ticari ilişkiler ise son derece olumlu seyrederken son yıllarda 6 milyar dolar seviyelerinde gerçekleşiyor. 2022’de karşılıklı ticaret hacmi; 2,3 milyar doları Türkiye’den Azerbaycan’a ihracat, 3,5 milyar doları ithalat olmak üzere toplamda 5,8 milyar dolar olarak gerçekleşmişti. Bu açıdan Türkiye, Azerbaycan’ın en önemli dış ticaret partnerlerinden biri olmaya devam ederken, Türkiye’den Azerbaycan’a ihraç edilen makineler, elektrikli makine ve cihazlar, plastikler, demir çelik, tıbbi ilaç ve hazır gıda ürünleri dışında yer alan diğer imalat sanayisi ürünleri de önemli bir potansiyel sunmayı sürdürüyor.Bu sektörler arasından makineler ve mekanik parçalar yıllık ortalama yüzde 11 büyüme gösterirken, elektrikli cihazlarda da yüzde 6’lık bir büyüme trendi olduğu söylenebilir. Hava taşıtları ve otomobiller ise yüzde 40’a varan büyüme ile dikkat çeken ihracat sektörleri olarak öne çıkıyorlar. 

MAKİNE TİCARETİNDE İKİNCİ SIRADAYIZ

 Azerbaycan’ın makine özelinde ticaret rakamlarını incelediğimizde, BM İstatistik Bölümü verilerine göre, ülkenin makine ihracatının 2022’de yüzde 120 artarak 86,4 milyon dolar olarak gerçekleştiğini görüyoruz. Azerbaycan’ın en çok makine ihraç ettiği ülkeler sıralamasında ilk sırada 21,6 milyon dolarla Rusya yer alırken, ikinci sıradaki Türkiye 2022’de Azerbaycan’dan 11,2 milyon dolarlık makine alımı yaptı. Üçüncü sıradaki Birleşik Krallık’a da 7,1 milyon dolarlık makine ihraç edildi. Türkiye’nin 2022’de Azerbaycan’dan gerçekleştirdiği makine ithalatı yüzde 197,2’lik artış gerçekleştirirken, bu dönemde Azerbaycan’ın Türkiye’ye gerçekleştirdiği 3,5 milyar dolarlık toplam ihracat içindeki makinenin payı da yüzde 0,32 olarak kayda geçti. Aynı dönemde Azerbaycan’ın toplam ihracatının 38,1 milyar dolar olduğunu ve makine ihracatının toplam ihracattan yüzde 0,23 pay aldığını da söyleyelim. Diğer yandan, makine ithalatının, 14,5 milyar dolarlık toplam ithalattan yüzde 13,4 pay aldığı Azerbaycan’da, 2022’de yüzde 21,9’luk artışla 1,9 milyar dolar tutarında makine ithal edildi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Azerbaycan’ın en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında 503,8 milyon dolarla Çin yer alırken, listenin ikinci sırasında bulunan Türkiye’den 342,5 milyon dolar değerinde makine ithal edildi, üçüncü sıradaki Almanya’dan da 140,7 milyon dolarlık makine alımı yapıldı. Bu veriyle, Azerbaycan’ın toplam 1,9 milyar dolarlık makine ithalatından 2022’de Türkiye’nin aldığı payın yüzde 18 seviyesinde gerçekleştiğini; Azerbaycan’ın Türkiye’den yaptığı 2,3 milyar dolarlık toplam ithalat içindeki makinenin payının ise yüzde 14,9 olarak kayda geçtiğini hatırlatalım. 

AZERBAYCAN İLE TİCARETTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER 

• Azerbaycan Türkleri, sıcakkanlı, misafirperver ve dost canlısı, geleneksel bir toplumdur. Bu yüzden iş birliklerinin kurulmasında kişisel iletişim ve karşılıklı güvenin oluşturulması önemlidir. Azerbaycan ve Türkiye arasındaki kardeşlik bağı düşünüldüğünde, bu konuda diğer ülkelere göre önde olunduğu söylenebilir. 
• Azerbaycan Türkleri sıcak ve dostça selamlaşmayı sever. 
• Görüşme sırasında her zaman aile, sağlık ve iş hakkında soru sorularak giriş yapılır. Muhataplar aynı yaştaysa veya yakın tanıdıklarsa, o zaman birbirine direk isimle hitap edilir. Kişiyi iyi tanımıyorsanız, adının ardından uygun bir unvan kullanın; kadınlar için “Hanım”, erkekler için “Bey”. 
• Gençler her zaman yaşlı insanlarla selamlaşmaya başlar. 
• Azerbaycan'da bir toplantı düzenlemek için şirketinizi, geçmişinizi ve ziyaretinizin amacını özetleyen bir tanıtım mektubu gereklidir. Anlaşılır olabilmesi için bu tür yazışmaların Azerbaycan Türkçesine çevrilmesi her zaman iyi bir fikirdir. Bu jest aynı zamanda karşı tarafın gözünden size daha sıcak bakılmasını sağlayabilir. 
• Azerbaycan kültürü oldukça resmi olduğundan, toplantılarda uyulması gereken belirli bir protokol vardır. Bu da Azerbaycanlıların statü, unvan, önce oturan, odaya ilk giren gibi konularda hassas olma eğiliminde oldukları anlamına gelir. Rehberlik edeni takip etmek en iyisidir. 
• Nezaket önemlidir ve bu ilişki kurma sürecinin önemli bir parçasıdır. 
• Müzakereler genellikle çay eşliğinde yavaş bir şekilde ve farklı konulara değinilen genel bir sohbetle başlayabilir. Ancak bu durum, iş ilişkinizin geleceği açısından önemli olabilir. Eğer güzel bir uyum sağlayamazsanız, birlikte iş yapma şansınız zayıflayabilir. 
• Azerbaycanlılar göz teması kurarak konuşurlar çünkü bunu bir samimiyet göstergesi olarak yorumlarlar. Konuşurken her zaman göz teması kurulması faydalı olacaktır. 
• Kartvizit alışverişi normal bir davranıştır. Günümüzde iletişim bilgilerini  paylaşmanın temel yolunu oluşturduğundan, yanınıza bol miktarda kartvizit bulundurmak yararlı olacaktır. 
• Buluşmaya tam saatinde varılması mutlaka gözetilen bir husus değildir. Öngörülen süreden 15-20 dakika sonrası da buluşma yerine gelinmesi sosyal olarak kabul edilebilir bir durumdur. Azerbaycan’da rahatama şık giyinmeye özen gösterin. Resmi iş görüşmelerinde erkekler takım elbise, kadınlar ise etek ve bluz gibi daha resmi giyim tarzını tercih eder. 
• Çok sayıda insan varsa herkesle el sıkışın. 
• Sofra adabı oldukça resmidir. Tereddüt içindeyseniz başkalarının ne yaptığını izleyin. 
• Yemek davetlerinde oturmaya davet edilene kadar ayakta kalın. Belirli bir yer gösterilebilir. 
• Yemek yerken dirseklerinizi masadan uzak tutun ve ellerinizi masanın üzerinde tutun. 
• Azerbaycan Türkleri çoğunlukla doğum günleri, düğünler ve yıldönümleri için hediye alışverişinde bulunurlar. Bir hediyeyi  isteksizce kabul etmeden önce en az iki kez reddetmek adettir. Her zaman alınan hediyenin çok fazla olduğu konusunda ısrar edin ve verenin hiçbir zahmete girmemesi gerektiğini karşı tarafa bildirin. 
• Bir Azerbaycanlının evine akşam yemeğine davetliyseniz, ev sahibine çiçek veya pasta götürün. Satın aldığınız mağazadan hediye paketi yapmasını isteyin. Misafirperverliğe küçük bir hediye ile karşılık vermek kibarlık olarak kabul edilir. 
• Daima tek sayıda çiçek verin. Çift sayılar cenazelerde kullanılır. 
• Hediyeler genellikle alındığında açılmaz. 
• Bilindiği üzere Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi çok yakın iki dil olduğundan ortak sözler çok fazladır. Ancak her iki dilde birbirine zıt anlam ifade eden bazı kelimeler de vardır. Azerbaycan’ı ziyaret ederken bunların kullanımına dikkat edilmesi gerekmektedir. 
• Ayrıca, “Azeri” kelimesi yerine, “Azerbaycan Türkü” veya “Azerbaycanlı” ifadelerinin kullanılması tercih edilmelidir. 

Kaynak: Ticaret Bakanlığı, Kolay İhracat Portalı Azerbaycan İş Kültürü Sayfası