İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ’NİN ENVANTERİNDE YER ALAN VE ONLARCA YILDIR ÇALIŞMAZ DURUMDA KALDIKTAN SONRA 2018’DE TÜRKİYE İŞ BANKASI'NIN DA KATKILARIYLA RESTORE EDİLEREK YENİDEN ÇALIŞTIRILAN MİLLİ GELİR HESAPLAMA MAKİNESİ (MONETARY NATİONAL INCOME ANALOG COMPUTER- MONIAC), AKIŞKANLAR MEKANİĞİ İLE MAKRO EKONOMİNİN HİDROMEKANİK MODELİNİ SİMÜLE EDİYOR.

Dünya genelinde13 adet orijinali bulunan MONIAC’ı (MonetaryNational Income Analog Computer), 1949 yılında Yeni Zelandalı A. William Phillips tasarladı. Dönemin makro iktisat dengelerini gösteren ve hidrolik olarak çalışan bir analog bilgisayar olan MONIAC, 1950’li yıllarda eğitim aracı olarak kullanılmak üzere Prof. Dr. Besim Üstünel’in öncülüğünde İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne getirildi. Phillips, iktisat literatürü-ne kazandırdığı, işsizlik ve enflasyon arasındaki ilişkiyi modelleyen Phillips Eğrisi analiziyle de biliniyor. Bunun yanı sıra Phillips, elektrik mühendisliği altyapısıyla, klasik kontrol teorisini ekonominin çeşitli alanlarında görülen sorunlara da yöneltebilmiştir. Bu şekilde, optimizasyon, parametre tahmini gibi kontrol ve sistem dinamiğinde yeni gelişmeleri de ekonomi alanında kullanma olanağı doğmuştur.Bu bağlamda, 1949 yılında “Phillips Makinesi” olarak da bilinen ve yurt içi nakit akışını modelleyen MONIAC’ı icat eden Phillips, bu makine ile iktisadi değişkenlerde meydana gelen değişikliklerin, sistemde yarattığı etkileri, iktisatçı olmayanların da anlayacağı şekilde sunmaya çalışmıştır.

MONIAC’IN ÇALIŞMA PRENSİBİ

Makro ekonominin hidro mekanik modeli olaraktanımlanan MONIAC, suyun sert plastik tanklar ve tüpler yoluyla pompalandığı bir sistem olarak kurgulanmıştır. Makine çalıştırıldığında, renkli su şeffaf borulardan geçerek tanklara ulaşmaktadır. Bu tanklarla hane halkı, firmalar, devlet, ihracat ve ithalat kesimleri gösterilmektedir. Bu kesimlerin iktisadi kararları ve faaliyetleri, suyun makineyi dolaşımı sırasında izlenmekte; gelir harcama akımından sızıntılar ve akıma katkılar olarak da ayrıştırılabilmektedir. Makinede bulunan makaralar ve ayarlanabilir metal uzantılar, su seviyesinin ve akışının düzenlenmesine yardımcı olmakta, bu da döviz kuru, faiz ve vergi oranlarının sisteme girmesini olanaklı kılmaktadır.Makine, toplam talep unsurlarından biri değiştiğinde ilgili denklemleri eşzamanlı ve iteratif olarak çözüp sistemi yeni bir dengeye taşıyabilecek özelliklere sahiptir. Böylece iktisat politikalarının ekonomi üzerindeki etkisini izlemeyi ve farklı iktisadi kuramları kavramayı kolaylaştırmıştır.

EĞİTİM ARACI OLARAK MONIAC

Ekonominin dinamik işleyişini kolay ve grafiksel olarak açıklamayı amaçlayan makine, basit parasal modele ilişkin diferansiyel denklemlerin çözümünü temel alan bir görsel simülasyon da sunmaktadır. Analog bir bilgisayar olarak da düşünülebilecek makinenin, makro ekonomik sistemi farklı bilgi düzeyine sahip insanlara açıklamadaki üstünlüğü, bir eğitim aracı olarak da kullanılmasına yol açmıştır. Bu özelliği nedeniyle çeşitli üniversitelerden, kamu kurumları ve merkez bankalarından makineyi kendi bünyelerinde de bulundurmak için talepler gelmiştir.Ford Otomotiv Fabrikası, Londra Bilim Müzesi, Melbourne Üniversitesi, Leeds Üniversitesi, Rotterdam Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi, Yeni Zelanda Merkez Bankası ve İstanbul Üniversitesi’nin de aralarında olduğu 13 kurum ve üniversitede makinenin değişik versiyonlarının bulunduğu bilinmektedir.

1950’Lİ YILLARDA TÜRKİYE’YE GELDİ

MONIAC, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Besim Üstünel’in çabalarıyla, 1950’li yıllarda Prof. Dr. Refii Şükrü Suvla’nın dekanlığı döneminde, Türkiye’ye getirilmiştir. Prof. Dr. Besim Üstünel, bu makine ile LSE’de doktora eğitimini gördüğü yıllarda tanışmış, makinenin bir örneğinin İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne getirilmesini sağlamış ve üniversitede öğretim üyesi olarak bulunduğu yıllarda derslerinde kullanmıştır. Dünyadaki çalışır durumda olan dört MONIAC’tan biri olan örnek, halen İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi envanterlerine kayıtlıdır. Türkiye İş Bankası’nın 2017 yılında verdiği sponsorluk desteği ile İstanbul Üniversitesi’nde Uzman Fizikçi Adem Soylamış tarafından tamir edilerek tekrar işler hale getirilmiştir. İktisat Fakültesi, makineyi iktisat eğitiminde yeni eğitim-öğretim teknolojilerinin kullanımı için de bir adım olarak görmekte ve bu teknolojilerin adaptasyonu için yeni projelerin gelişimini desteklemektedir. Makine şu an İktisat Fakültesi Dekanlık katında sergilenmektedir.Makinenin bir prototipi de Türkiye İş Bankası Müzesi’nde sergilenmek üzere üretilmiş ayrıca İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, MONIAC’ın işleyişini esas alan dijital bir simülasyon programını da hayata geçirmiştir.MONIAC Milli Gelir Hesaplama Makinesi ve Simülasyonu tanıtım filmini izlemek için burayı tıklayın.