TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. Tesisler Mühendislik Şefi Hasan Doğanay ile TUSAŞ’ın yerli makine üreticisiyle ilişkisi hakkında bir röportaj gerçekleştirdik.
TUSAŞ kurulduğu 1984 yılından bu yana Türkiye’de uçak, helikopter, insansız hava araçları (İHA) ve uydu gibi hava-uzay platformlarının tasarımı, geliştirilmesi, imalatı, entegrasyonu, modernizasyonu ve satış sonrası hizmetleri alanlarında bir teknoloji merkezi olarak hizmet veriyor. TUSAŞ Mühendislik Şefi Hasan Doğanay, TUSAŞ’ın son yıllarda yerli sanayii destekleme adına önemli gayretler sarf ettiğini ve risklerine rağmen ilk denebilecek kararlar aldıklarını belirtti. TUSAŞ olarak yerli sanayi makine imalatçılarının değerlendirilmesinde fayda olduğunu söyleyen Doğanay, ihtiyaç duydukları tezgâhları her zaman yerli sanayiden temin etme çabası içinde olduklarının altını çizdi.
Yerli makine üreticileri ile TUSAŞ arasında atılan somut adımlar hakkında bilgi verebilir misiniz?
TUSAŞ son yıllarda yerli sanayiyi destekleme adına önemli gayretler sarf ediyor ve risklerine rağmen ilk denebilecek kararlar alıyor. Bu çerçevede, proje ihtiyaçları ve şartları doğrultusunda yapılabilirliği uygun bulunan makine ve ekipman, yeterlilik düzeyine güvenilen yerli firmalarda yaptırılma çabasına girildi.
Bu çalışmalar sonucunda ortaya çıkan projelere birkaç örnek verebilir misiniz? 
Isıl Test Odası ( Thermal Vacuum Chamber-TVC); uyduların görev yapacağı orbital şartlarını simule ve test etmek üzere ihtiyaç duyulan bir adet Isıl Test Odası imalatı 2008 yılında yerli bir firmaya verildi ve şu an projede tamamlama aşamasına gelindi. Bu alanda çok önemli ve radikal bir karar olan proje, tamamlandığında ülkemizde bir ilk olacak. Ultrasonik Muayene Tezgâhı; kompozit malzeme imalatı sürecinde önemli bir ekipman olup, malzemelerin kür ve kesme işlemi sonunda ultrasonik olarak muayene edilmesi amacıyla kullanılır ve genel imalat sektöründe çok yaygın olmayan bir tezgâhtır. Bu alanda TUSAŞ önemli bir adım atıp, 2011 yılında kendi ve yerli alt yüklenicilerin kabiliyet ve kapasitesini kullanarak CNC 4-Eksen kontrol kabiliyetine sahip bir tezgâhı tesislerimizde hayata geçirdi. Bir sonraki adımda ise daha komplike yüzey tarama kabiliyetine sahip ikinci bir Ultrasonik Muayene Tezgâh imalatı plan dahilindedir. Hidrolik Gerdirme Presi, havacılık sektöründe, uçakların yapısal gövde dış kabuklarının şekillendirilmesinde kullanılan, alüminyum sac levha form verme atölyesinin en önemli tezgâhlarından biridir. Yine bu tezgâh/ pres, sadece havacılık sektöründe kullanılmakta olup ve yaygın kullanımı olmayan özellikte ve çok eksenli bir prestir. TUSAŞ’ın yerli sanayii destekleme politikası doğrultusunda önemli bir adım atılarak yerli üretim yolu seçilmiş ve karar aşamasına getirildi. Gerçekleştiğinde yine ülkemizde bir ilk daha yaşanacak. Otoklav; kompozit imalatında, temiz oda şartlarında hazırlanan malzemelerin sıcaklık, basınç ve vakum şartlarında kür edilmesi için gerekli olan ve imalat sürecinin önemli bir tezgâhı konumundaki otoklavın ihtiyacının yerli sanayide üretilmesi konusunda önemli çalışmalar yapılmış ve ön hazırlıklar tamamlandı. Kapasite ihtiyaç planına göre, zamanı gelince devreye sokulacaktır. Diğer tezgâhlarda olduğu gibi yine kendi alanında ve kategorisinde bir ilk yaşanacak.
5 bin dönüm alanda 4 bin personel
TUSAŞ, Akıncı-Ankara’da bulunan 5 bin dönüm alanda yaklaşık 250 bin metrekare kapalı alandan oluşan yüksek teknoloji ürünü makine ve teçhizatla donatılmış modern tesislerinde faaliyet gösteriyor. Savunma-havacılık kabiliyet tabanını geliştirmek, üniversite ve belirli alanlara odaklanmış küçük-orta ölçekli teknolojik şirketler ile ortak sinerji yaratmak üzere mühendislik esaslı faaliyetlerin önemli bir bölümü ODTÜ Teknopark alanında yürütülüyor. TUSAŞ kalite sistemi dünyaca kabul görmüş NATO AQAP- 2110, ISO-9001:2000 ve AS EN 9100 standartlarını karşılıyor. TUSAŞ’ta bin 200’ü mühendis olmak üzere toplam 4 bin kaliteli ve deneyimli personel çalışıyor.
TUSAŞ’ın yardımcı sanayii ile birlikte yürüttükleri çalışmalar içinde makine sanayisine yönelik olanlar ne kadar pay alıyor? 
Çoklu proje nedeniyle şirketimizde çok değişik kabiliyet, kapasite ve özellikte tezgâh var. Bunlar projelerin gereksinimi ve şartları doğrultusunda ortaya çıkan tezgâhlardır. Tüm bunlara kıyasla belki oran çok düşük kalabilir; fakat konuya sadece bu gözle bir değerlendirme yapmak yanıltıcı olabilir. Yerli sanayi açısından, yapılabilirliği olan tezgâhlar açısından bakıldığında, yukarıda açıklanan tezgâhların maliyet değeri toplamda önemli bir yer tutuyor. Diğer taraftan TUSAŞ durumu sadece maliyet açısından değil, işin teknolojik boyutu açısından da değerlendirmekte olup; ilkleri ülkemizde hayata geçirme çabası içindedir.
Uluslararası şirketlerin ayrıcalıklı ortağı
TUSAŞ’ın hissedarları Türk Silahlı Kuvvetleri’ni Güçlendirme Vakfı, Savunma Sanayii Müsteşarlığı ve Türk Hava Kurumu’dur. Küresel ölçekli tasarım ve geliştirme programlarında takım oyuncusu olarak yer alan TUSAŞ, havacılık sektöründe lider konumundaki uluslararası kuruluşlar ile yapısal komponentlerin tasarım ve üretiminde birlikte çalışmalar yürütüyor. Sabit ve döner kanatlı askeri/ ticari uçak ve uçak komponentleri üretimindeki kanıtlanmış deneyimi ile TUSAŞ; Aermacchi, AgustaWestland, Airbus, Boeing, EADS CASA, Eurocopter, Lockheed Martin, Northrop Grumman, MDHI, Sikorsky ve diğer uluslararası şirketlerin tedarik zincirinde ayrıcalıklı bir ortak konumundadır.
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii’nde yerli makine üreticilerinin yeri hakkında neler söyleyebilirsiniz? 
TUSAŞ olarak yerli sanayi makine imalatçılarımızın dikkate almasında ve değerlendirmesinde fayda görüyoruz. Yerli sanayide sac levha imalat ve şekillendirme alanı tezgâh imalatında önemli mesafeler kaydedildi ve TUSAŞ olarak bu alanda ihtiyaç duyduğumuz tezgâhları yerli sanayiden temin etme çabası içindeyiz. Bu kapsamda sac kesme, bükme, kalıplı olarak şekillendirme presleri, rol etme, ısıl işlem fırınları gibi tezgâhları sayabiliriz. Diğer taraftan proses gereği raf ömürlü malzemeleri muhafaza etmek için kullanılan soğuk oda ve derin dondurucular konusunda da çok önemli gelişmeler var ve bu alanda da bir sıkıntı görülmüyor. Bu kapsamda kaynaklı imalat ekipmanları da sayılabilir. Fakat metal imalat sektörünün en önemli tezgâhlarından biri olan talaşlı imalat tezgâh üretiminin istenilen seviyede ve yelpazede olmadığı kanaatindeyiz. Bu alanın boş bırakılmamasını ve yerli sanayi üreticilerimiz tarafından değerlendirilmesini öneririz.
Küresel ölçekte de iddialı
Çeyrek asırlık deneyimi ile TUSAŞ, küresel ölçekli projelerde de yer alıyor. Bu kapsamda müşterek taarruz uçağı ( JSF/F-35) ile A400M nakliye uçağı tasarım ve geliştirme projesine ortak statüsünde katılıyor. Milli sanayi kuruluşu olarak Airbus Military S.L.’in hissedarı olan TUSAŞ, A400M uçağının tasarım ve geliştirme faaliyetlerine Airbus, EADS, ve FLABEL havacılık firmalarıyla birlikte katılım gösteriyor. Sivil havacılık alanındaki kabiliyetlerini de sürekli geliştiren TUSAŞ, A350XWB Yeni Nesil Yolcu Uçağı’nın “aileron” iş paketi için Airbus’ın risk paylaşımcı ortağıdır. Ayrıca TUSAŞ, TSK Bakım Merkezleri’nin imkan ve kabiliyetlerini kullanarak müşterilerine bakım, onarım ve revizyon hizmetleri de veriyor.
