Denizlere hakim olmak günümüzün büyük güçlerinin de temel stratejisi. “Gelecek 100 Yıl” adlı eserinde deniz hâkimiyeti konusuna dikkat çeken Amerikalı siyaset...

Denizlere hakim olmak günümüzün büyük güçlerinin de temel stratejisi. “Gelecek 100 Yıl” adlı eserinde deniz hâkimiyeti konusuna dikkat çeken Amerikalı siyaset bilimci George Friedman’a göre Amerika Birleşik Devletleri’ni de bugün süper güç yapan, hem uluslararası ticaretin kontrolü, hem de güvenlik açısından okyanuslarda kurduğu hâkimiyet. Kitabında: “Amerikan gücünün temeli okyanuslar. Okyanuslara egemen olması Amerika Birleşik Devletleri’ne uluslararası ticaretin kontrolünü veriyor. Okyanusları kim kontrol ediyorsa küresel ticareti de o kontrol eder” diyen Friedman küresel ticaretin okyanuslara bağımlı olduğunu dile getiriyor.

Panama okyanusları değil, ama Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanusu birbirine bağlayan Panama Kanalı’nı kontrol ediyor. Son yıllarda hızlı bir büyüme kaydeden Panama ekonomisinin en önemli gelir kalemlerinden birisinin hala Panama Kanalı olduğu ve dünya ticaretinin yüzde 5’inin buradan gerçekleştiği biliniyor.

Kanalın yapım işlemini 1904 yılında Amerikan yönetimi üstlendi ve kanal 1914 yılının Ağustos ayında gemi trafiğine açıldı. Amerika Birleşik Devletleri, o tarihten 1999 yılına kadar geçen süreçte Panama kanalında söz sahibi olan tek ülke oldu. Panama Kanalı’nın kontrolü Amerikan yönetimi tarafından 1999 yılında tamamen Panama Cumhuriyeti’ne bırakıldı. Kanal’dan elde edilen yıllık 1,5 milyar dolarlık gelir sayesinde Panama halkının refah seviyesi oldukça yükseldi.

Orta Amerika’da yer alan bir Latin Amerika ülkesi olan Panama, küçük olmasına karşın Amerika kıtasının en stratejik ülkelerinden biri olarak dikkat çekiyor. Ülkenin başkenti Panama City’den sonra en önemli şehri ise Colon. Panama City, Pasifik Okyanusu sahiline kıyısı olan ve özellikle 1999’da Panama Kanalı’nın ABD’den tamamen geri alınışından sonra hızla gelişen bir şehir olarak biliniyor.

Panama Kanalı’nın ticari konumunun ve gelişme eğiliminde olan Colon Serbest Bölgesi’nin iş gücüne katkısı oldukça büyük. İş gücünün en büyük bölümü (yüzde 17,9) ticaretle uğraşırken yüzde 15,4’ü tarım ve hayvancılık, yüzde 10,6’sı inşaat, yüzde 8,6’sı imalat, yüzde 6,5’i ulaşım, nakliye ve depolama sektörlerinde çalışıyor.

Ticarete son derece açık bir ülke olan Panama’da özellikle Kanal ve Serbest Ticaret Bölgesi gelirin 70’ini karşılıyor. Bu nedenle özellikle yabancı yatırımcıların oluşturduğu ticari hacim sebebi ile günümüzde de yabancılara şirket kurma ve yatırım yapma konusunda birçok kolaylıklar sunuyor.

EKONOMİNİN BELKEMİĞİ: PANAMA KANALI

Ekilebilir arazi oranının yüzde 5 olduğu Panama’da yetiştirilen başlıca ürünler; muz, şeker kamışı, kahve, portakal, domates, yer elması, kakao, mısır ve kokonat olarak sıralanıyor. Hayvancılık bakımından ise çoğunlukla sığır yetiştiriliyor. Balık üretiminin her geçen yıl artış gösterdiği ülkede en çok karides avlanıyor.

Panama Kanalı, petrol gemilerinin kısa sürede yerine ulaşabilmesi için gerek duyulan en kısa yol üzerinde yer alıyor. Dolayısıyla ülke kanaldan ve petrol rafinerilerinden büyük gelir elde ediyor. İmalat sanayiinin yerli üretime katkısı yüzde 50 civarındayken en büyük imalat endüstrisi petrol rafinericiliği olarak dikkat çekiyor. Ayrıca ülkede gıda, meşrubat ve tütün endüstrileri de bulunuyor.

Karides, tonbalığı gibi çeşitli deniz ürünleri, şeker, muz en önemli ihracat ürünleri olarak gösteriliyor. En önemli ithal maddenin petrol olduğu ülkede makine, otomobil, çeşitli gıda maddeleri ve ilaç diğer önemli ithal ürünleri arasında yer alıyor.

Dünyanın en büyük deniz ticaret filolarından birine sahip olan Panama’da çok gelişmiş bir hava ulaştırma sistemi bulunuyor. Ülkeyi baştanbaşa kat eden iki büyük karayolu oldukça gelişmişken karayollarının uzunluğu 10 bin kilometreyi aşıyor. Demiryollarının uzunluğu ise 402 kilometredir.

TİCARİ İLİŞKİLERDEKİ DENGE, TÜRKİYE’NİN LEHİNE GELİŞİYOR

Türkiye ile Panama arasındaki ilişkiler Büyükelçiliklerin karşılıklı açıldığı 2014 yılından itibaren ivme kazandı. 2014 yılında iki ülke arasındaki ticaret hacmi 232 milyon dolar iken 2015 yılında bu rakam 185 milyon dolar olarak gerçekleşti. Panama Kanalı’nın genişletilmesi ile özellikle ulaşım ve haberleşme sektörlerinde büyüme bekleyen Panama ekonomisi, söz konusu altyapı faaliyetleri açısından Türkiye ile iş birliği potansiyelini attırmaya başladı. Yakın zamana kadar iki ülke arasında üst düzeyde ziyaret olmasa da 2015 yılı Şubat ayı içerisinde Dışişleri Bakanlıkları düzeyinde bir görüşme gerçekleştirdi. Bu görüşme neticesinde Dışişleri Bakanlıkları Diplomasi Akademileri arasında iş birliğine dair bir mutabakat metni imzalandı.

Oldukça düşük düzeyde olan siyasi ilişkiler ve gelişmekte olan diplomatik ilişkilere nazaran ikili ekonomik ilişkilerde daha olumlu bir tablo söz konusu. 2004 yılı itibariyle düzenli bir artış gösteren ticaret hacmi 2008 yılındaki kriz ile duraklamaya geçse de yakın zamanda tekrar artmaya başladı. Ekonomi Bakanlığı’nın verilerine göre 2013 yılı itibariyle Türkiye’nin Panama’ya gerçekleştirdiği ihracat 230 milyon dolar, Panama’dan yapmış olduğu ithalat ise 48 milyon dolar civarında oldu. Türkiye’nin yapmış olduğu ihracat ve ithalat verileri yıllar bazında incelendiğinde dengenin Türkiye lehine olduğu görülüyor.

TİCARETİN KALBİ COLON’DA ATIYOR

Colon şehri serbest ticaret bölgesinin yer aldığı ve Amerika kıtasının en önemli ticaret noktalarından biri. ABD’nin Panama Kanalı’nın yönetimini elinde bulundurduğu dönemde kurulan bu şehir adeta ABD’nin uluslararası ticaretinde belkemiğiydi. ABD Pasifik’ten gelen yük gemilerini Kanal girişindeki limanda trenlere yüklüyor ve buradan yaklaşık 80 km uzaklıktaki Colon şehrine taşıyordu. Bu şehir Atlantik kıyısında olduğu için Avrupa’ya ve Atlantik’e kıyısı olan diğer ülkelere bu ürünler herhangi bir gümrük işlemi uygulanmadan buradan gönderiliyordu.

PANAMA MAKİNE SEKTÖRÜNDE İTHALATÇI

Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre Panama’nın 2014 yılında toplam makine ihracatı 818 milyon dolarken 2015 yılında bu rakam yüzde 15 azalarak 695 milyon dolar olarak kaydedildi. BM İstatistik Bölümü verilerine göre Panama’nın makine ithalatı 2015 yılında bir önceki yıla oranla yüzde 17,74 azalarak 1,3 milyar dolar oldu. 2014 yılında bu rakam 1,5 milyar dolar seviyesindeydi. 2015 yılı rakamlarına göre Panama’nın en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin ilk sırasında ABD bulunuyor. ABD’den 2014 yılında 503 milyon dolar değerinde makine ithal eden Panama’nın, 2015 yılı makine ithalatı yüzde 5,18 azalarak 477 milyon dolar olarak kaydedildi. Panama, 2014 yılında Çin’den 138 milyon dolar değerinde makine ithal ederken 2015 yılında bu rakam yüzde 18,19 artışla 163 milyon dolar olarak kayıtlara geçti.

MAKİNE İTHALATINDA SERBEST BÖLGE FARKI

Panama’nın 2014 yılında en fazla makine ithal ettiği ilk 10 ülke listesinin üçüncü sırasında ise Serbest Bölge yer alıyor. Panama 2014 yılında Serbest Bölge’den 113 milyon dolar değerinde makine ithal ederken bu rakam, 2015 yılında yüzde 5,63 azalarak 107 milyon dolar oldu. Listenin dördüncü sırasında ise Almanya yer alıyor. Panama 2014 yılında 67 milyon dolar değerinde makine ithalatı gerçekleştirdiği Almanya’dan geçtiğimiz yıl yüzde 5,5’lik artışla 71 milyon dolar değerinde makine ithal etti.

Panama, listenin beşinci sırasındaki Meksika’dan 2014 yılında 37 milyon dolar değerinde makine ithal ederken 2015 yılında bu rakam yüzde 23 artışla 45 milyon dolar olarak kayıtlara geçti. Panama’nın 2015 yılında, ilk 10 ülke arasında bir önceki yıla göre makine ithalatını en fazla artırdığı ülke de Meksika oldu. Türkiye, 2 milyon dolarla Panama’nın 2015 yılında en fazla makine ithal ettiği ülkeler listesinin 36. sırasında yer aldı.

BİLGİ İŞLEM MAKİNELERİ İTHALATI YÜKSELİŞTE

Panama 2015 yılında en fazla otomatik bilgi işlem makineleri, üniteleri kaleminde ürün ithal etti. 2014 yılında söz konusu ürün grubunda 169 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken bu rakam, 2015 yılında yüzde 24,3 azalarak 128 milyon dolar oldu. Listenin ikinci sırasında buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları bulunuyor. Panama, 2015 yılında söz konusu kalemde 93 milyon dolar değerinde makine ithal etti. 2014 yılında bu rakam 94 milyon dolarken Panama’nın söz konusu ürün grubundaki ithalatı 2015 yılında yüzde 1,9 azaldı. Panama’nın en fazla ithalat gerçekleştirdiği üçüncü kalem klima cihazları (motorlu bir vantilatör ile nem ve ısıyı değiştirmeye mahsus tertibatı olanlar) oldu. 2014 yılında söz konusu ürün grubunda 64 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken bu rakam, 2015 yılında yüzde 20,8 artarak 78 milyon dolar oldu. Dördüncü sırada ise dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. yer alıyor. Söz konusu ürün grubunda 2014 yılında 114 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilirken 2015 yılında bu rakam yüzde 32,4 azalarak 77 milyon dolar oldu. Gemi vinçleri, diğer vinçler, hareketli kaldırma çerçeveleri, lastik tekerlekli taşıyıcılar ve vinçler Panama’nın, 74 milyon dolarla 2015 yılında en fazla ithalat gerçekleştirdiği beşinci ürün grubu oldu. Söz konusu ürün grubunda Panama’nın 2014 yılı ithalatı 31 milyon dolardı. Panama’nın gemi vinçleri, diğer vinçler, hareketli kaldırma çerçeveleri, lastik tekerlekli taşıyıcılar ve vinçler kalemindeki ithalatı 2015 yılında yüzde 102,9 arttı.

TÜRKİYE’DEN PANAMA’YA MAKİNE İHRACATI ARTIYOR

TÜİK verilerine göre Türkiye’nin 84. fasılda Panama’ya gerçekleştirdiği, 2014 yılında 1,2 milyon dolar seviyesinde olan makine ihracatı, 2015 yılında yüzde 123,4’lük artışla 2,7 milyon dolar olarak kaydedildi. Türkiye’nin Panama’ya yönelik makine ihracatının ilk sırasında sıkıştırmayla ateşlemeli içten yanmalı pistonlu motorlar (dizel ve yarı dizel) yer aldı. Söz konusu kalemde Panama’ya 2015 yılında 816 bin dolar değerinde ürün ihraç edildi. Listenin ikinci sırasında bulunan transmisyon milleri, kranklar; yatak kovanları ve mil yatakları; dişliler ve sistemleri ürün grubunda 2015 yılında gerçekleştirilen ihracatın değeri ise 556 bin dolar oldu.

TARIM MAKİNELERİ İTHALATINDA ARTIŞ SÜRÜYOR

Türkiye’nin Panama’ya yönelik makine ihracatının üçüncü sırasında ise toprağı hazırlamaya, işlemeye, ekmeye, ormancılıkta kullanılan makine ve cihazlar bulunuyor. 2014 yılında söz konusu kalemde 22 bin dolarlık ihracat gerçekleştirilirken bu rakam, 2015 yılında yüzde 622 artarak 156 bin dolar olarak kaydedildi. Listenin dördüncü sırasında bulunan diğer makinelerin aksam ve parçaları (elektrik konektörleri, izolatörler, bobinler, kontaklar vb.) ürün grubunda Türkiye’nin Panama’ya gerçekleştirdiği ihracat 2015 yılı itibarıyla 155 bin dolar oldu. Türkiye 2015 yılında, listenin beşinci sırasındaki sıvılar için pompalar (ölçü tertibatı olsun olmasın) ve sıvı elevatörleri kaleminde Panama’ya 147 bin dolar değerinde ürün ihraç etti. 2014 yılında söz konusu ürün grubundaki ihracat 62 bin dolar seviyesindeydi. Sıvılar için pompalar (ölçü tertibatı olsun olmasın) ve sıvı elevatörleri kaleminde 2015 yılındaki ihracat artışı yüzde 136,7 oldu.

PANAMA, SERBEST PİYASA EKONOMİSİNİ BENİMSİYOR

Latin Amerika’nın en açık ekonomilerinden biri olan Panama, bağımsızlığından bu yana serbest piyasa ekonomisini benimsiyor. Ekonomisi ağırlıklı olarak hizmet sektörüne dayalı olan Panama’da 2015-2035 yılları arasında büyüme potansiyeli olan sektörler, lojistik, müteahhitlik, turizm, madencilik, tarım ve balıkçılık. Ülkenin, ABD, Meksika, Şili, Kanada ile ve AB, EFTA, ALADI ile ticaret anlaşması söz konusu. Atlantik ve Pasifik kıyılarının en yakın noktada buluştuğu ülke olan Panama’da ekonomik hayatın belirleyici unsuru Panama Kanalı. Dünya ticaretinin yüzde 5’i ve mineral sektörü ticaretinin yüzde 18’i Panama Kanalı üzerinden gerçekleştiriliyor. Panama, Kanal ve coğrafi konumunun getirdiği üstünlükle Bre

zilya’daki Santos Limanı’nın ardından kapasite açısından Latin Amerika bölgesinin en büyük limanlarına sahip. Kanal ve çevresinde kurulan bu limanların da getirdiği karşılaştırmalı üstünlükle Panama, Hong Kong’un ardından dünyanın en büyük serbest bölgesi olan Colon Serbest Bölgesi’ni bünyesinde barındırıyor. Bölge, 3 bin 200 şirkete ve yaklaşık 22 milyar dolar tutarında bir ticaret hacmine sahip. Panama Kanalı genişletme projesinin açılış töreninin ise 2016 Temmuz ayında yapılması planlanıyor.

BM ENDEKSLERİNE GÖRE GELİŞMİŞ BİR ÜLKE

Kuzey Amerika’yla Güney Amerika’yı birleştiren bu ülke, insanları da birleştiriyor esasında. Çok çeşitli ırklara ve kültürlere ev sahipliği yapan ülke nüfusunun büyük bölümü yerlilerle Avrupalıların karışımı bir soydan geliyor. Panama, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından hesaplanan İnsani Gelişmişlik Endeksine göre gelişmiş bir ülke olma özelliğine sahip. Resmi dilin İspanyolca olduğu ülkenin Colon ve Panama City kesiminde nüfusun büyük bir bölümü İngilizce konuşuyor. Ülkede en kalabalık bölgeler Panama, Chiriqui ve Colon olarak sıralanırken 2012-2016 döneminde ekonomik gelişmelere bağlı olarak Panama ve Colon’un nüfustaki paylarının artacağı öngörülüyor.

GÜNLÜK 70 BİN VARİL PETROL DAĞITIMI

Petrol, doğalgaz ve kömür rezervlerinin kısıtlı olduğu ülke, hidrokarbon ihtiyaçları açısından dışa bağımlı bir ülke. Bu sebeple ülkede enerji yatırımları konusunda çeşitli projeler söz konusu. Yedi yıl kapalı kaldıktan sonra 2003 yılında tekrar faaliyete geçen Pasifik- Panama boru hattı bölgeye enerji tedarik ediyor. Bölgedeki güç kesintilerini azaltmak ve enerji yatırımlarını teşvik etmek amacıyla faaliyete geçen ve Orta Amerika elektrik şebekesinin entegrasyonunu sağlayan Puebla- Panama projesi de Panama’da yer alıyor. Bu girişimin amacı enerji maliyetlerini ve enerji kesintileri sıklığını azaltmak bunun yanı sıra yeni santrallerin geliştirilmesi için özel sektör yatırımlarını çekmek olarak açıklanıyor. Orta Amerika’nın en büyük rafinerisine sahip olan ülke, Trans-Panama boru hattı ile Pasifik’e, Ekvator’a ve Karayibler’e günde 70 bin varil petrol dağıtıyor.

Panama’da enerji üretiminin yaklaşık yüzde 80’i hidroelektrik teknolojisi ile üretildiğinden Rio Chagres ve Rio Chepo gibi nehirler enerji üretimi için oldukça önemli noktalar. Ayrıca, yılda yaklaşık yüzde 7 artan enerji talebini karşılamak konusundaki problemler ülkeyi hidroelektrik enerjisi noktasında yeni adımlar atmaya sevk ediyor.

Panama toprak yapısının zenginliği nedeniyle biyodizel yakıtların üretimi için oldukça elverişli bir coğrafyaya sahip. Ülkede şeker pancarı ile etanol üretimi ve biyodizel yakıt elde edebilmek için palm yağı kullanımı konusunda çeşitli yatırımlar bulunuyor. 2011 Nisan ayında biyodizel yakıt üretiminin teşvik edilmesi, yaygınlaştırılması ve geliştirilmesine yönelik bir kanun çıkartılırken bu kanun kapsamında, elektrik üretiminde ülkenin biokütlesinden yararlanılma oranının artırılması konusunda adımlar attığı görülüyor.

MADENCİLİK REVAÇTA

Dünyanın en büyük iki işlenmemiş bakır yatağına sahip olan ülke ekonomisi için diğer önemli mineraller ise altın, gümüş ve magnezyum olarak sıralanıyor. Madencilik ülke ekonomisine katkısı açısından geri planda bulunsa da ülkede son yılların en hızlı büyüme yaşayan ekonomik faaliyetlerinden biri olarak dikkat çekiyor.

GÜMRÜK İŞLEMLERİNDE HIZ ÖNEMLİ

Panama’da gümrükleme işlemleri hızlı ve etkin bir biçimde, Panama Hükümeti tarafından yetkilendirilmiş gümrük müşavirleri tarafından yürütülüyor. Kamu alımlarına yönelik ithalat, diplomatların ithalat işlemleri, Panama Kanalı üzerinden gerçekleşen ve dahilde işleme kapsamındaki ithalatın vergiden muafiyeti söz konusu.

Hükümet tipi Merkezi Cumhuriyet olan Panama’nın Devlet Başkanı aynı zamanda Hükümet Başkanı sayılırken idari sistem, dokuz il ve bir serbest bölgeden meydana geliyor. Bunlar batıdan doğuya doğru sırasıyla; Bocas del Toro, Chiriqui, Veraguas, Los Santas, Herrera, Coclee, Colon, Panama City ve Darien’dir. San Blas Kızılderililere tahsis edilmiş ayrı bir bölge olup ülkenin kuzeydoğusunda yer alıyor.