Ticari fatura, uluslararası ticarette kullanılan en temel belgelerden biri olup ihracatçı tarafından düzenlenmektedir. Fatura, ülkemiz mevzuatı açısından Türk Ticaret Kanunu’nun 23. maddesi ile Vergi Usul Kanunu’nun 230. maddelerinde düzenlenmiş, satılan, üretilen mal veya yapılan bir hizmet karşılığı verilen bir belgedir. Satılan bir malın niteliği, ölçüsü ile birim satış fiyatını ve toplam bedeli gösteren bir belge olan faturaların...
Ticari fatura, uluslararası ticarette kullanılan en temel belgelerden biri olup ihracatçı tarafından düzenlenmektedir. Fatura, ülkemiz mevzuatı açısından Türk Ticaret Kanunu’nun 23. maddesi ile Vergi Usul Kanunu’nun 230. maddelerinde düzenlenmiş, satılan, üretilen mal veya yapılan bir hizmet karşılığı verilen bir belgedir. Satılan bir malın niteliği, ölçüsü ile birim satış fiyatını ve toplam bedeli gösteren bir belge olan faturaların; mümkün olduğunca kapsamlı olmasına, bilgilerin açıkça belirtilmesine ve kısıtlı düzeyde yabancı dil bilgisi olan birisinin dahi anlayabileceği düzeyde anlaşılır ve basit olmasına dikkat edilmelidir.
Dış ticarette kullanılan faturalar; Resmi (yerli) Fatura (Domestic Invoice, Internal Invoice), Proforma Fatura (Proforma Invoice), Orijinal (Ticari) Fatura (Original Invoice, Commercial Invoice, Sales Invoice), Navlun Faturası (Freight Invoice), Konsolosluk Faturası (Consular Invoice), Tasdikli Fatura (CertiŞed/Legalized Invoice)’dır.
1- RESMİ FATURA (DOMESTIC INVOICE, INTERNAL INVOICE):
İhracatçı tarafından, yüklemesini yaptığı malın veya gerçekleştirdiği hizmetin bedelini belirtmek, gümrük çıkış işlemleri sırasında Gümrük Beyannamesine eklenmek ve ayrıca KDV iadesi veya mahsubunda kullanılmak üzere düzenlenen Maliye Bakanlığı kaşeli faturadır. Resmi Faturada; ihracatçının unvanı ve adresi, yükleme yeri, boşaltma yeri, malın menşei, brüt ve net ağırlığı, fatura tarih ve no’su, muhabir ve aracı banka, toplam miktar ve mal bedeli toplamı ile teslim şekli, yeri, para birimi yazılmalıdır. İhracat işlemlerinde KDV istisnası bulunduğundan resmi faturada KDV belirtilmez. Resmi Fatura, Şili ihracatı müteakip ilgili dönemde, ihracatçının bağlı bulunduğu Vergi Dairesine, Gümrük Beyannamesinin İhracatçı Nüshası ile birlikte verilerek mahsup veya iade talebinde bulunulur. Fatura, Türk Ticaret Yasası’nın 23. Maddesi’nde ve Vergi Usul Yasası’nın 229-232 Maddeleri’nde konu edilen, müşteri ile satıcı arasında meydana gelen ticari ilişkiyi belgelendirmeye yarayan bir araçtır. Türk Ticaret Yasası’ndaki ve Vergi Usul Yasası’ndaki fatura ile ilgili hükümleri bir arada düşünmemiz ve buna göre Mali ve Hukuki açıdan faturayı tanımlamamız yerinde olacaktır.
24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Genel Kurulunun E: 2001/1, K: 2003/1 Sayılı kararında fatura “ Ticari satışlarda satıcı tarafından alıcıya verilen ve satılan malın miktarını,vasışarını, ölçüsünü, fiyatını ve sair hususları veya ifa edilmiş hizmetleri gösteren hesap pusulası olup, ticari belge niteliğindedir” şeklinde tarif edilmiştir. Bir alış-veriş sonucunda oluşan ticari münasebet neticesinde faturanın malı veren veya hizmeti sunan tarafından düzenlenmesi, bunun karşılığında malı alan veya kendisine hizmet sunulan tarafından faturanın istenmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Yasalarımız açısından faturanın verilmemesi yanında faturanın alınmaması da suçtur. Ayrıca faturada gerçek alış-verişi göstermeyecek bilgilerin yazılı bulunması da suç oluşturmaktadır.
Yukarıdaki her iki durumda da faturayı alan ve veren taraf Vergi Usul Yasası’nın 353. Maddesi’ndeki özel usulsüzlük cezası ile cezalandırılmak durumunda kalacaklardır. Bunlardan ayrı olarak fatura vermeyen veya eksik tutarda veren taraf olan satıcı için gelirini eksik gösterdiği ve Katma Değer Vergisi’ni eksik tahakkuk ettirdiği için matrah farkı doğacaktır. Bütün bunlardan ayrı olarak, vergi zıyaı oluşacağından, Vergi Usul Yasası’nın 341 ve 344. Maddeleri’ndeki vergi zıyaı cezası ile de karşılaşılabilecektir. Fatura tutarı müşteri tarafından ödenmiş ise müşteri bu durumun faturada gösterilmesini isteyebilir. (Türk Ticaret Yasası Md. 23). Diğer bir anlatımla fatura tutarı ödenmiş ise müşteri bu faturanın piyasa koşulları çerçevesinde kapalı olarak kesilmesini yani bedelinin ödenmiş olduğunun üzerine yazılmasını isteyebilir. Fatura emtiayı satan veya hizmeti sunan tüccar hüviyetindeki hakiki veya hükmi kişi tarafından düzenlenebilecek bir vesikadır. Diğer bir anlatımla, (Vergi Usul Yasasının 232. Maddesi’nde sözü edildiği şekilde) fatura, vergi mükellefi olan, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler tarafından düzenlenmektedir. Faturanın belli bir şekli (Vergi Usul Yasası Md. 230) bulunmaktadır. Faturada düzenlenme tarihi ile seri ve sıra numarası bulunmalıdır. Faturanın üzerinde, bunu düzenleyen yani satıcının, adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı bulunduğu vergi dairesi ve vergi sicil numarası bulunmalıdır. Faturanın üzerine müşterinin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı bulunduğu vergi dairesi ve vergi sicil numarası yazılmalıdır. Faturanın açıklaması olmalı, satılan malın veya işin nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı yazılmalıdır. Faturanın üstüne satılan malın teslim tarihi ile irsaliye numarası yazılmalıdır. Faturanın düzenlenmesinde belli kaidelere uyulması zorunlu bulunmaktadır. (Vergi Usul Yasası Md. 231) Faturaların sıra numarası takip etmesi gerekmektedir. Diğer bir anlatımla 12 no.lu faturayı 24.05.2010 tarihinde düzenlemiş iseniz 13 no.lu faturaya 23.05.2010 tarihini yazamazsınız. Aynı müessesenin muhtelif şube ve kısımlarında fatura düzenlemesi yapılıyor ise ve her şube veya kısımda düzenlenen faturaların her biri aynı numara ile başlamak üzere kullanılıyor ise bu faturaların üzerine kullanıldıkları şube veya kısımları gösterici yazı veya işaretlerin konulması gerekmektedir. Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalem ile doldurulmalıdır. Bundan amaç; faturanın üzerine yazılan yazıların silinmemesini temindir. Faturanın en az bir asıl bir örnek olarak düzenlenmesi gerekmektedir. İrsadüzenlenmektedir. Bu faturanın ilk iki nüshası müşteriye verilir. Faturanın birden fazla olarak düzenlenmesi halinde her bir örneğe kaçıncı örnek olduğu yazılmalı dır. Faturanın baş tarafına iş sahibi veya iş sahibi adına hareket etmeye yetkili kişi tarafından imza atılmalıdır. Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren en çok yedi gün içinde düzenlenmelidir. Burada, muhasebedeki dönem- sellik ilkesi dolayısıyla malın teslim vey hizmetin yapıldığı tarih ile faturanın düzenlenme tarihi arasındaki ilişki önemlidir. Örneğin, 27.05.2010 tarihinde teslim edilen bir malın faturasını dönemsellik ilkesi gereği 02.06.2010 tarihinde düzenleyemezsiniz. Bu malın faturasını en geç 31.05.2007 tarihinde düzenlemeniz gerekmektedir.
Faturayı düzenlemek zorunda olanlar yani satıcılar müşterinin adı ve soyadı ile bağlı bulunduğu vergi dairesi ve vergi sicil numarasının doğruluğundan sorumlu bulunmaktadırlar. Bu sebepl faturayı düzenlemek durumunda olan, malı teslim eden veya hizmeti yapan satıcının, müşterinin kimliğini ve bağlı bulunduğu vergi dairesi ile vergi sicil numarasını gösteren bir belgeyi müşteriden istemesi halinde müşterinin böyle bir belgeyi ibraz etme mecburiyeti bulunmaktadır. Faturayı alan müşteri, bu faturanın içeriği hakkında sekiz gün içinde satıcıya itirazda bulunmamış ise faturanın içeriğini kabul etmiş sayılmaktadır. (Türk Ticaret Yasası Md. 23) Bu sebeple, düzenlenen faturanın alınan mal veya hizmet ile karşılaştırılması, faturada yazılı olan tutarların satıcı ile anlaşılan tutar olup olmadığına bakılması, bir tutarsızlık var ise faturanın alındığı tarihten itibaren sekiz gün içinde yazılı olarak satıcı nezdinde itirazda bulunulması gerekmektedir. Düzenlenen faturanın muhteviyatı olan malın, satıcının envanterinde bulunması zorunludur. Diğer bir anlatımla düzenlenen fatura muhteviyatı olan malın, satıcının stoklarında bulunmaması halinde, satıcı kendisi tarafından alınmamış olan bir malın satışını yapmış olacaktır ki; böyle bir durumun olanaksızlığı sebebiyle, düzenlenen fatura gerçeği yansıtmayacağından vergi yasalarındaki ceza gerektiren durumlarla karşı karşıya kalınacaktır.
2- PROFORMA FATURA (PROFORMA INVOICE):
İhracatçı tarafından, ithalatçıya verilen teklife ilişkin veya ihracatçı ile ithalatçının anlaşması sonucunda açılacak bir Akreditife esas teşkil etmesi için sevk/yükleme öncesi hazırlanan faturadır. İthalatçı, ihracatçının teklifini kabul eder ve bu kabule dayalı olarak bir sipariş geçmek isterse, Proforma Fatura koşullarını kabul ettiğini Proforma Faturada belirtilen (Proformadaki teslim tarih-miktar-fiyat opsiyonu) süre içinde beyan etmesi zorunludur. Bundan sonra Proforma Faturanın Ticari Faturaya dönüşmesi gerekecektir.
Proforma Fatura; malın tanımı, fiyatı, miktarı, taşıma şekli, navlun bedeli, sigorta, yükleme tarihi, yükleme ve boşaltma yeri, malın ağırlıkları, ambalaj şekli, koli sayısı ve faturanın hangi tarihe kadar geçerli olduğuna dair bilgileri içerir. Proforma Fatura hiçbir mali yükümlülük yaratmaz. İhracatçının vermiş olduğu bu fatura karşılığında herhangi bir ödeme söz konusu edilemez. Ancak, faturanın gönderilmesinden sonra, ithalatçının kesin sipariş vermesiyle ve özellikle bu fatura için akreditif açıldığında ihracatçı, gönderdiği Proforma Fatura'daki bilgilerle kendini bağlamış ve bu kapsamda yükleme sorumluluğuna girmiş olur. İthalatçı, açtığı akreditif metninde, ihracatçının malları sevk edip yükleme belgelerini kendisine göndermesi sırasında, Ticari Fatura ile beraber Proforma Fatura'yı da göndermesini isteyebilir. Böylece, anlaşma konusu mal detayları ile Şili ihracı yapılan ve Şili ihracat sırasında düzenlenen Ticari Fatura'nın Proforma Fatura ile aynı olduğungörmek ister. Fatura bilgilerinin aynen Ticari Faturaya aktarılması zorunludur.
Proforma Fatura ile Akreditişi işlemler ve ayrıca uluslararası kurallara göre düzenlenmiş sözleşmeler birbirinden ayrı ve bağımsız işlemlerdir. Uluslararası Ticaret Odası’nın (International Chamber of Commerce-ICC) UCP-600 kitabının 4. maddesinde de değinildiği üzere; Akreditişer doğaları itibariyle, dayandırılabilecekleri satış sözleşmelerinden veya diğer sözleşmelerden ayrı işlemlerdir ve akreditifte her ne şekilde olursa olsun bu sözleşmelere değinilmiş olsa dahi bu sözleşmeler bankaları ilgilendirmez ve bağlamaz. Dolayısıyla, bir bankanın akreditife ilişkin ödeme ve yükümlülüğü, amirin (ithalatçının), amir banka (ithalatçının bankası) veya lehdar (ihracatçı) ile olan ilişkisinden kaynaklanan hak taleplerine ve savunmalarına tabi değildir. Ayrıca “bir lehdar (ihracatçı), hiçbir zaman bankalar arasında ve akreditif amiri ile amir banka arasında mevcut sözleşme ilişkilerinden yarar sağlayamaz” denilmektedir. Bu nedenle; Akreditifte, Proforma Faturaya yapılan bir atıf “şart” olarak değil, sadece “bilgi” olarak kabul edilmelidir. (Ayrıntılı bilgi için bkz. Moment Dergisi Sayı:19, Aralık 2009 Syf:56-57)
3- TİCARİ (ORİJİNAL) FATURA (ORIGINAL INVOICE):
Proforma faturaya, siparişe, kontrat veya sözleşmeye istinaden satıcı tarafından (Firma antetli kağıdına) düzenlenen mal veya hizmetin satışını gösteren belgelerdir. Ticari fatura, gümrük işlemlerine, döviz transfer ve taahhütlerine esas olarak alınan kesin faturadır. Proforma faturada belirtilen satış koşullarının alıcı tarafından uygun bulunması durumunda alıcının verdiği sipariş üzerine proforma fatura kesin satış faturasına dönüştürülür. Genellikle ticari faturaların İngilizce olarak düzenlenmesi benimsenmiştir. Ancak bazı ülkeler ithalatlarında, faturaların kendi dillerinde düzenlenmesinde ısrarlı olmaktadırlar. Orijinal fatura satış sözleşmesini belgeleyen veya satış sözleşmesinin var olduğuna dair kesin belirti oluşturan bir belge olmaktadır. İthalat veya ihracatta, gümrük işlemlerinin yapılması ve vergilerin hesaplanması için orijinal fatura gerekmektedir. Orijinal fatura ihracatçı tarafından banka aracılığı ile ithalatçıya gönderilmektedir. (Ayrıntılı bilgi için bkz. Moment Dergisi Sayı:12, Mayıs 2009 Syf:46-47)
4- NAVLUN FATURASI (FREIGHT INVOICE):
İhracatçının navlun ödemesini üstlendiği durumlarda (CFR, CIF teslimler), düzenlenen konşimentoya “navlun ödenmiştir/freight prepaid” yazılması için kesilen ve konşimentoya eklenmesi zorunlu olan faturadır. Bu fatura ithalatçının bankası tarafından talep edildiği için bu teslim şekilleri için düzenlenmesi zorunlu bir belge olmaktadır. Ayrıca ihracat faturası gibi alıcıya konşimento ekinde gönderilmek zorundadır. Akreditif, mal bedeli ile birlikte navlun bedelini de içeriyorsa, konşimento ve diğer sevk belgesi üzerinde “navlunu ödenmiştir /freight prepaid” kaydının bulunması gerekmektedir.
5- KONSOLOSLUK FATURASI (CONSULAR INVOICE):
İhracatçının, ithalatçı ülke konsolosluğundan alıp düzenlediği ve ithalatçı ülke konsolosluğuna onaylatarak Şili ihracatını gerçekleştirdiği faturadır. Söz konusu onay, vergi kaçakçılığını önlemek ve malın menşeini tespit amacıyla, malın kökeninin, birim fiyatı ve değerinin onaylanması şeklinde olmaktadır.
6- TASDİKLİ FATURA (CERTIŞED/LEGALIZED)
İhracatçının kendi orijinal faturasını düzenleyerek, ihraç edeceği ülke konsolosluğuna tasdik ettirdikten sonra ithalatçıya gönderdiği faturadır. Burada faturanın, ithal ülkesinin ihraç ülkesindeki konsolosluğunca tasdiki, malın ihraç ülkesi menşeli olduğunun ve mal bedelinin gerçeğe uygunluğunun tespiti amacıyla yapılmaktadır. Bu nedenle, ihracatçı, önce Ticari Fatura düzenler, sonra bağlı bulunduğu meslek odasına (Ticaret Odası veya Ticaret ve Sanayi Odasına) giderek hazırladığı menşe Şahadetnamesini (CertiŞcate of Origin) onaylatır. Daha sonra fatura ithalatçı ülkenin konsolosluğuna onaylatılır. Bu faturalar Vize Edilmiş Faturalar/Visaed Invoice olarak da bilinir. Fatura örnekleri ve detaylı bilgi için Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Genel Mevzuat ve Bilgi Danışma Servisiyle iletişime geçebilirsiniz. (www.oaib.gov.tr)
KAYNAK:
- İhracat Bilgi Destek Platformu, http://ihracat112.com
- 100 Soruda Dış Ticaret-İGEME
- İhracatta Kullanılan Uluslararası Belgeler-İGEME
