Gümrük tarifesi, geniş anlamda dış ekonomi politikasının, dar anlamda ise dış ticaret politikasının en eski ve en çok kullanılan araçlarından biridir. Gümrük tarifesi ifadesinde iki temel kavram vardır. Bunlar gümrük ve tarifedir. Gümrük, belli bir malın gümrük sınırını geçişinde ödenen vergi ve harçlardır. Tarife ise, uluslararası ticarete konu olan bütün mallara uygulanan vergileri belirleyen listeleri de kapsayan geniş kapsamlı bir tanımdır. Gümrük vergileri, gümrük...
Gümrük tarifesi, geniş anlamda dış ekonomi politikasının, dar anlamda ise dış ticaret politikasının en eski ve en çok kullanılan araçlarından biridir. Gümrük tarifesi ifadesinde iki temel kavram vardır. Bunlar gümrük ve tarifedir. Gümrük, belli bir malın gümrük sınırını geçişinde ödenen vergi ve harçlardır. Tarife ise, uluslararası ticarete konu olan bütün mallara uygulanan vergileri belirleyen listeleri de kapsayan geniş kapsamlı bir tanımdır. Gümrük vergileri, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte yürürlükte olan gümrük tarifesine göre hesaplanır.
GUMRUK TARİFESİ NELERİ KAPSAR?
A- Bakanlar Kurulunca kabul edilen Türk Gümrük Tarife Cetvelini,
B- Tamamen veya kısmen Türk Gümrük Tarife Cetveline dayanan veya bu cetvele alt açılımlar ekleyen ve eşya ticaretine ilişkin tarife önlemlerinin uygulanması için tespit edilen diğer cetvelleri,
C- Türk Gümrük Tarifesinin kapsadığı eşyaya uygulanacak; gümrük vergi oranlarını, tarım politikası veya işlenmiş tarım ürünleriyle ilgili özel düzenlemeler çerçevesinde alınan ithalat vergilerini,
D- Türkiye'nin bazı ülkeler veya ülke grupları ile yaptığı tercihli bir tarife uygulaması gerektiren anlaşmalarda yer alan tercihli tarife uygulamalarını, E- Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak parçaları için tanınan tercihli tarife uygulamaları nı, F- İthalat vergilerinde, bazı eşyaya şartlı olarak uygulanacak muafiyet veya indirim uygulamalarını, G- Yukarıdakilerin dışında kalan diğer tarife uygulamalarını, kapsar. (Gümrük Kanunu 15. Madde)
GUMRUK VERGİLERİ
Ticaretin vergilendirilmesi muhtemelen ticaretin doğuşu ile yakın tarihlerde başlamıştır. Uluslar arasında yapılan ticarete konulan gümrük vergilerinin başlıca iki amacı vardır. Bunlar, devlet hazinesine gelir sağlamak ve yerli sanayiyi dış rekabete karşı korumaktır.
Gümrük vergileri tek taraflı olarak ve bir yasa ile konuyor ise böyle tarifelere, otonom tarife denir. Eğer vergiler uluslararası anlaşmalar ve karşılıklı görüşmeler sonucunda belirleniyor ise bu tip tarifelere sözleşmeli tarife adı verilir. Gümrük vergileri uluslararası anlaşmalarla belirlenince, bunların artık tek taraflı kararlarla değiştirilmesi mümkün değildir. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) çerçevesinde gerçekleştirilen çok taraflı ticaret görüşmeleri sonucunda, çeşitli tarihlerde gümrük tarifelerinde çok önemli indirimler sağlanmıştır. Bundan dolayı artık gümrük tarifeleri, dış ticarete müdahale aracı olarak daha az kullanılan ve fazla etkin olmayan bir araç durumuna gelmiştir. Buna karşılık; ithalat kotaları, ihracatın kontrolü, dolaylı vergiler ve ithalat teminatları gibi tarife dışı engeller gerek gelişmiş ve gerekse gelişme yolunda olan ülkeler açısından önem kazanmaya başlamıştır.
EŞYANIN TARİFE POZİSYONU (ARMONİZE SİSTEM)
Gümrük Tarife Pozisyonu, uluslararası eşya sınırlandırma sistemidir. Türk Gümrük Tarife Cetvelinin esasını "Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi" oluşturmaktadır. Kısaca Armonize Sistem Sözleşmesi denilen bu sistem Gümrük İşbirliği Konseyi (Dünya Gümrük Örgütü) tarafından hazırlanmış ve üye ülkelerce kabul edilerek uygulamaya geçilmiştir. İlk altı rakam Dünya Gümrük Örgütüne (DGÖ) üye tüm ülkelerde ortaktır. Tüm dış ticaret düzenlemelerinde kullanılır ve anlaşmazlıkları DGÖ sonuçlandırır. "Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Sözleşmesi" Türkiye tarafından 3501 Sayılı Kanun ile 1 Ocak 1989 tarihinden geçerli olmak üzere 10 Kasım 1988 tarihinde kabul edilmiştir. Armonize sistem; birçok uluslararası kuruluş, gümrük ya da ekonomik birlik tarafından oluşturulan ortak komite tarafından yapılan çalışma sonucunda hazırlanan dünyada mevcut tüm eşyayı kapsayan sınırlandırma sistemidir. Armonize sistemde; 21 Bölüm, 96 Fasıl, 1241 Pozisyon, 5019 ayrı kategoride eşya, bulunmaktadır. Armonize sistem, 5019 ayrı kategorideki eşyayı altı rakamlı bir kodlamayla sınırlandıran bir sistemdir. Bu altı rakamlı koda "Armonize Sistem Kodu" denir.
Bu Sıralamada; ilk iki rakam fasıl numarasını, ikinci iki rakam pozisyon numarasını, üçüncü iki rakam alt pozisyon numarasını, dördüncü, kombine nomanklatör numarasını, beşinci, milli alt açılım numarasını (Bakanlar Kurulu Kararıyla belirlenir), altıncı, istatistik numarasını (Tebliğ ile belirlenir) ifade etmektedir. Söz konusu sıralamanın taşıdığı diğer anlamlar: ilk dört rakam eşyanın pozisyon numarasını, ilk altı rakam armonize sistem kodunu (DGÖ’ye üye ülkelerde ortaktır), ilk sekiz rakam kombine nomanklatör kodunu (AB Kombine Nomanklatör), on iki rakam Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonunu (GTİP) oluşturmaktadır. Nomanklatöre yardımcı üç yayın bulunmakta olup bunlar; İzahname, Alfabetik Endeks ve Sınıflandırma Avileri Kompendiyumu olarak adlandırılmaktadır. Armonize Sistem İzahnamesi, Nomanklatörün ayrılmaz bir parçasıdır. 5019 ayrı kategorideki eşya pozisyon veya alt pozisyon bazında izahnamede ismen yer almıştır. Avrupa Topluluğu Kombine Nomanklatörü, Armonize Sistem Nomanklatörü esas alınarak hazırlanmıştır. Armonize Sistemin altı rakamına iki rakam daha ilave edilerek sekiz rakamlı Kombine Nomanklatör (CD) oluşmuştur. Avrupa Birliği üyesi ülkelere yapılan ihracatta uygulanan vergi ve tarifeler sistemi; Avrupa Toplulukları Entegre Tarifesi (Integrated Tariff Of European Communities - TARIC) olarak adlandırılmaktadır. Eşyanın tarife pozisyonunun belirlenmesi deyiminden, yürürlükteki hükümlere uygun olarak, söz konusu eşyanın girdiği; Türk Gümrük Tarife Cetvelinin veya tamamen ya da kısmen Türk Gümrük Tarife Cetveline dayanan veya bu cetvele alt açılımlar ekleyen ve eşya ticaretine ilişkin tarife önlemlerinin uygulanması için tespit edilen diğer cetvelin bir alt pozisyonunun, tamamen veya kısmen Türk Gümrük Tarifesine dayanan ya da bu tarife cetveline alt açılımlar ekleyen ve özel alanlara ait eşya ticaretine ilişkin tarife dışı önlemlerin uygulanması amacıyla Bakanlar Kurulu Kararı ile oluşturulan bir diğer cetvelin alt pozisyonunun, belirlenmesi anlaşılır. (Gümrük Kanunu 15. Madde)
EŞYANIN MUAYENESİ
Eşyanın tarife uygulamasının tespiti amacıyla eşyanın muayenesi, 4458 sayılı Gümrük Kanununun 66. maddesine göre, bunların gümrük idarelerince konulmasına izin verilen yerlerde veya antrepolarda yapılır. Bu yerler dışında da eşya muayenesi yapılmasına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir. İlgili kişilere tebliğ edilen gümrük vergilerinin hesaplanmasında esas alınan kimyevi tahlil sonuçlarına karşı tebliğden itibaren 15 gün içinde gümrük başmüdürlüğüne yazılı olarak itiraz edilebilir. İtiraz üzerine, ikinci tahlil yapılır. İkinci tahlil sonucu, eşyanın teknik özelliklerinin ve niteliklerinin belirlenmesi yönünden kesindir. (Gümrük Kanunu Madde 243)
TARİFE İHTİLAFLARINA İLİŞKİN İTİRAZLAR
Yükümlüler, gümrük idaresine verdikleri beyanname ve bu beyanname eki bilgi ve belgeler esas alınmak suretiyle hesaplanan gümrük vergilerine itirazda bulunamazlar. İdari yargı mercilerine yapılan itirazda, gümrük idaresine itiraz sırasında kullanılan bilgi ve belgeler dışında herhangi bir bilgi ve belge kullanılamaz. Alınan kararlara karşı idari yargı merciine başvurulması, bu kararın idare tarafından uygulanmasına engel oluşturmaz.(Gümrük Kanunu 245. Madde)
TARİFE İHTİLAFLARINA İLİŞKİN CEZALAR
Serbest dolaşıma giriş rejimine veya bir geçici muafiyet düzenlemesine tabi tutulan eşyaya ilişkin olarak, yapılan beyan ile muayene ve denetleme veya teslimden sonra kontrol sonucunda; eşyanın tarife uygulamasını etkileyen cins, tür ve niteliklerinde veya vergilendirmeye esas olan sayı, baş, ağırlık gibi ölçülerinde aykırılık görüldüğü ve beyana göre hesaplanan gümrük vergisi ile muayene sonuçlarına göre alınması gereken gümrük vergisi arasındaki fark %5'i aştığı takdirde, gümrük vergisinden ayrı olarak bu farkın 3 katı para cezası alınır.(Gümrük Kanunu 234. Madde)
Bu Kanuna göre verilen para cezalarına karşı idari yargı mercilerine itiraz yoluna gidilmeden ve ceza kararlarının tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde söz konusu cezanın ilgili kişi tarafından ödendiği veya ödeneceği yazılı olarak gümrük idaresine bildirildiği ve bu miktarın ceza kararlarının tebliği tarihinden itibaren 2 ay içinde ödendiği hallerde, ilgili kişilerin itirazı düşer. Bu durumda, kesilen para cezası üçte bir noksanı ile tahsil edilir. (Gümrük Kanunu 244. Madde)
BAĞLAYICI TARİFE BİLGİSİ
Bağlayıcı Tarife Bilgisi (BTB); yazılı talep üzerine Gümrük Müsteşarlığı tarafından verilen ve eşyanın Türk Gümrük Tarife Cetveli'nde sınırlandırılmasına ilişkin idari kararlardır. BTB, gümrük idarelerini hak sahibine karşı sadece eşyanın tarife pozisyonu konusunda ve yalnızca bilginin verildiği tarihten sonra tamamlanacak gümrük işlemlerine konu eşya için bağlayıcı niteliktedir.
Mükellefler, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 9. maddesine istinaden; ithalat ya da ihracat vergilerinin belirlenmesi, tarım politikası kapsamında ihracat vergi iadeleri ile ithalata ya da ihracata verilen diğer bütün ödemelerin hesaplanması ve belgelerin, söz konusu tarife veya menşe bilgisine istinaden verilmiş olması koşuluyla, eşyaya ait gümrük beyannamesinin tescili için gümrük işlemlerinin yürütülmesi sırasında verilen ithalat, ihracat ya da ön izin belgesinin kullanımı, için Bağlayıcı Tarife Bilgisi talebinde bulunabilirler. Yazılı talep üzerine Gümrük Müsteşarlığı veya yetkilendirdiği gümrük idaresi tarafından bağlayıcı tarife bilgisi verilir. Bağlayıcı tarife bilgisi alan kişi beyan edilecek eşya ile verilen bilgide tanımlanan eşya arasında her bakımdan uygunluk bulunduğunu kanıtlamak zorundadır. Bağlayıcı tarife bilgisi veriliş tarihinden itibaren altı yıl geçerlidir. Talep edenin verdiği yanlış veya eksik bilgiye dayanan bağlayıcı bilgi iptal edilir.
BAĞLAYICI TARİFE BİLGİSİNİN GEÇERLİLİĞİNİ KAYBETTİĞİ DURUMLAR
A- Türk Gümrük Tarife Cetvelinde değişiklik yapılması ve verilen bilginin söz konusu değişiklikle getirilen hükümlere uymaması.,
B- Dünya Gümrük Örgütünün uymakla yükümlü bulunduğumuz nomanklatür, izahname, tarife pozisyonlarına ilişkin kararlarındaki bir değişikliğe uymaması,
C- Bağlayıcı tarife bilgisinin iptal edildiğinin veya değiştirildiğinin bilgi verilen kişiye tebliğ edilmesi. (a) ve (b) bentlerinde belirtilen hallerde bağlayıcı tarife bilgisinin geçerliliğini kaybetme tarihi, söz konusu değişikliklerin Resmi Gazetede yayımı tarihidir. Geçerliliğini kaybeden bağlayıcı tarife bilgisinin hak sahibi, söz konusu bilgiye dayanarak ve bu bilginin geçerliliğini kaybetmesinden önce, ilgili eşyanın alımı veya satımı üstüne bağlayıcı sözleşmeler yaptığı takdirde, geçerliliğini kaybeden tarife bilgisini, söz konusu yayımın ya da tebligatın yapıldığı tarihten itibaren altı aylık bir süre boyunca kullanabilir. Ancak, gümrük işlemleri sırasında söz konusu ürünler için bir ithalat, ihracat ya da ön izin belgesinin gümrüğe verilmesi halinde, bu belgenin geçerlilik süresi esas alınır.
Kaynak:
Gümrük Müsteşarlığı, http://www.gumruk.gov.tr
Ekodialog Özgün Ekonomi ve Makale Arşivi http://www.ekodialog.com
100 Soruda Dış Ticaret, İhracatı Geliştirme Etud Merkezi (İGEME)
Gümrük Kontrolörleri Derneği, www.gumrukkontrolor.org.tr
